Waarom zijn groente en fruit gezond?

Deel 1

In deze bijdrage wordt ingegaan op een aantal mechanismen, die aan de basis staan van onze gezondheid door het eten van groente en fruit. Er is nauwelijks twijfel over dat een voeding met veel groente en fruit gunstig uitpakt op onder andere het gewicht, bloedvetten en glucose, bloeddruk, cardiovasculaire gezondheid en het risico op kanker.^3a-3e Groente en fruit gaan door als gezond maar waarom? Meestal is het antwoord: vanwege de micronutriënten en niet te vergeten de vezels. Dat is correct, maar vormt niet het hele verhaal. Na een inleiding en een discussie over de plant-dierverhouding in onze voeding worden achtereenvolgens besproken de nutriëntendichtheid, fytochemicaliën, de nitraat-nitriet-stikstofmonoxide-syntheseroute en het zuur-base-evenwicht. De gezondheidsaspecten van vlees/vis, vetzuren en andere eveneens belangrijke onderwerpen worden hier grotendeels buiten beschouwing gelaten.

Vanuit vele disciplines bezien, waaronder de vergelijkende anatomie, genetica, (patho)fysiologie en evolutionaire geneeskunde, is het duidelijk dat het geslacht homo een omnivoor is. Aan het eind van de paleolithische periode (2,5 miljoen jaar geleden tot ongeveer 10.000 jaar gelden), dus vóór de gemengde landbouw-veeteeltrevolutie, stond homo sapiens veel dichter tegen een carnivoor aan dan een veganist. Sindsdien heeft de mens de natuur naar zijn hand gezet en is het aandeel van plantaardig materiaal, vooral granen, gestegen.^1,2 Hoe moeilijk het is om onze voeding te classificeren op grond van de plant-dierverhouding, kan worden geïllustreerd aan de veelzijdigheid van de gangbare voedingspatronen (tabel 1)^3-11.

Bij onderzoek aan een voedingspatroon gaat men veelal uit van de verhoudingen tussen de huidige hoofdbestandsdelen (vlees/vis, granen, melk en groente/fruit) en de huidige samenstellingen van deze voedingsmiddelen in nutriënten. Dat gaat voorbij aan het onmiskenbare feit dat enkele hiervan door onze jagende en verzamelende voorouders nooit, en zeker niet in huidige kwantiteiten, zijn gegeten en dat de nutriëntsamenstelling van onze voedingsmiddelen intussen is veranderd. Zo werden vóór de landbouw- en veeteeltrevolutie (nagenoeg) geen granen gegeten, en dat geldt ook voor melk(producten).^12-14 Er is geen enkel zoogdier dat na de zoogperiode melk drinkt. Vanuit een evolutionair oogpunt is dat zelfs gecontra-indiceerd. Door de genetisch georkestreerde daling van de lactaseactiviteit in zijn dunne darm wordt de groeiende zuigeling, via het veroorzaken van maag-darmbezwaren en diarree, actief van de borst gejaagd, zodat een nieuwe zwangerschap van zijn moeder mogelijk wordt.^14a In Nederland behoren granen en melk intussen tot de belangrijkste bronnen van onze macronutriënten (samen 37 en%) en micronutriënten (bv. bron van 58% van onze calcium, 39% magnesium en vitamine B₂ en 38% vitamine B₁₂)¹⁵.

De huidige voedingsmiddelen komen uit een grootschalige landbouw en veeteelt, en niet, zoals bij onze jagende en verzamelende voorouders, rechtstreeks uit de natuur. De door ons geselecteerde en op industrieel niveau gekweekte planten en dieren hebben een aantoonbare andere samenstelling dan hun tegenhangers in het wild (zie verderop). Deze samenstelling wordt tijdens de daaropvolgende bewerking door de industrie en in de keuken nog eens verder veranderd. Ook planten en dieren zijn wat ze eten, hetgeen voor ons, die ze opeten, een weinig beïnvloedbare factor is geworden in het gezegde 'u bent wat u eet'. Het lijkt alsof onze voedingssamenstelling maakbaar is geworden. Duidelijk is dat niet meer de oorspronkelijke omgeving van homo sapiens bepaalt wat het best is voor onze fysiologie. Evolutionair gezien is dat de omgekeerde wereld, want het is de omgeving (nurture) die deze fysiologie (nature) heeft doen ontstaan. Dat is de kern van wat Darwin heeft bedoeld met zijn 'aanpassing aan de omgeving' en de daaruit voortgekomen evolutionaire geneeskunde.^12-14 Het vermogen om aan te passen is zelfs de kern geworden van de nieuwe definitie van gezondheid.^15a

De huidige geconsumeerde soorten zijn geselecteerd op kwantiteit, gemak en prijs, en dat ging ten koste ging van de kwaliteit. Kwaliteit is in deze: passend bij onze fysiologie. De variëteit van de door ons geconsumeerde plantaardige en dierlijke producten is sinds het jager-verzamelaartijdperk uitermate smal geworden. De Food and Agricultural Organization (FAO) stelt dat: Van de ongeveer 200.000 soorten wilde planten op aarde worden er slechts een paar duizend door mensen gegeten. Slechts een paar honderd hiervan werden gedomesticeerd en slechts een dozijn hieruit is goed voor meer dan 80% van de jaarlijkse productie van de huidige gewassen.¹⁶ Cordain merkt hierover op dat: Acht graansoorten (te weten tarwe, maïs, rijst, gerst, sorghum, haver, rogge en gierst) leveren momenteel 56% van de voedselcalorieën en 50% van de eiwitten die op aarde worden geconsumeerd. Drie van deze granen (tarwe, maïs en rijst) vormen tezamen minstens 75% van de graanproductie.¹²

De voeding waarmee homo sapiens is geworden tot wat we nu nog steeds zijn, valt niet tot in detail te reconstrueren. Onze oervoeding is slechts in grote lijnen en met veel aannames beschreven.^{1,2,12-14,17-30} Hoe kunnen we dan weten wat goed voor ons is? Het antwoord lijkt via wetenschappelijk onderzoek: we moeten in zijn complexiteit begrijpen hoe voeding uitpakt op onze (patho)fysiologie. We kunnen niet eindeloos epidemiologische studies blijven uitvoeren, ons daarbij excuseren voor het gebrek aan causaliteit, om vervolgens te verwijzen naar gerandomiseerd onderzoek dat niemand gaat doen. Blijft over dat we onze interactie met de oernatuur begrijpen en vooral de mechanismen die hierbij een rol spelen, wat één van de belangrijkste pijlers is van de negen Hill-criteria voor causaliteit.³¹ Deze verschaffen een ontsnapping uit het huidige geweld van gerandomiseerd onderzoek (RCT) van aparte nutriënten en hun meta-analyses, die ten onrecht³² het alleenrecht hebben gekregen voor het predicaat 'evidence-based'.

figuur 1 Nutriëntendichtheid (NRF) versus de prijs van de voornaamste voedingsgroepen van de USDA (U.S. Department of Agriculture) — figuur 1 Nutriëntendichtheid (NRF) versus de prijs van de voornaamste voedingsgroepen
van de USDA (U.S. Department of Agriculture)

Plantaardige versus dierlijke voeding

Op basis van een scala aan (patho)biologische overwegingen (zoals de bouw van onze tanden en kiezen, vitamine B₁₂-behoefte, speciale transporter voor heem-ijzer, lengtes van onze dunne darm en colon, noodzaak van hoge kwaliteit voeding) en archeologisch onderzoek (bijvoorbeeld stabiele isotopen in opgegraven botten) wordt geschat dat het geslacht homo in het midden van de paleolithische tijd (2,5 miljoen jaar geleden tot zo'n 11.000 jaar geleden) een voeding had die bestond uit 60% dierlijk materiaal en 40% plantaardig materiaal.^2,14,33 Dat werd gevolgd door een tamelijk abrupte toename van het plantaardige deel naar zo'n 70% in de neolithische tijd (11.000 tot 5.000 jaar geleden).² In zijn zuiverste vorm stierf de jager-verzamelaarslevenswijze van homo sapiens uit in de 20e eeuw.³⁰ Gegevens van 229 populaties van 'traditioneel levende' jager-verzamelaars, die tussen 1800 en 1950 werden bestudeerd, liet zien dat 73% een voeding had die qua energie-inname bestond uit meer dan 50% dierlijk materiaal en slechts 13,5% hun energie haalde uit meer dan 50% plantaardig materiaal.¹⁷ In 2019-2021 haalden volwassen Nederlandse mannen en vrouwen ongeveer 61% van hun eiwitten uit dierlijk materiaal en 39% uit plantaardig materiaal.^121a De tamelijk abrupte verandering naar hogere percentages plantaardig materiaal, vooral granen, aan het eind van de paleolithische tijd en het begin van het neolithicum, dus met de aanvang van de landbouw-veeteeltrevolutie, ging gepaard met een karakteristieke afname van de lichaamslengte, toename van de kindersterfte, verkorting van de levensduur, toegenomen incidentie van infectieziekten, toename van bloedarmoede door ijzertekort, verhoogde incidentie van osteomalacie, porotische hyperostose en andere botmineraalaandoeningen, en een toename van cariës en glazuurdefecten.¹² Deze gegevens worden vooral ontleend aan de archeologie (hier: bestudering van de botten) en leren ons dat een diersoort (nature) niet zomaar zijn gedrag kan veranderen door verandering van zijn cultuur (nurture).

De vraag is hoe ver je van je (epi)genetische constitutie kunt afwijken voordat gezondheidsproblemen optreden of, op populatieniveau, natuurlijke selectie een rol gaat spelen. Een macrobiotische voeding (tabel 1) wordt in het algemeen afgeraden, zeker gedurende de zwangerschap en op de kinderleeftijd.³⁴ Een overwegend plantaardige voeding, zoals een veganistische voeding, vereist compensaties die verder gaan dan de huidige standaardvoedingsrichtlijnen. Voedselverrijking en/of voedingssupplementen worden doorgaans nodig geacht om hierbij adequate innames te garanderen.^3,35 Het onderwerp blijft beladen maar er lijkt consensus te bestaan dat een goed samengetelde combinatie van plantaardige voedingsmiddelen de zorgen rond de lagere kwaliteit van plantaardige eiwitten kan wegnemen.^36-40 Mogelijk, maar niet waarschijnlijk, geldt dat ook voor het andere uiterste: het carnivoor dieet. Echter, de zorg om het zuur-base-evenwicht (zie verderop), en andere onderwerpen bij een louter dierlijke voeding, blijven bestaan. Extreme, zoals veganistische, ketogene en carnivore, voedingen lijken zonder artificiële correcties niet verstandig op de lange termijn. Het blijft echter van belang om uitspraken hierover goed en zonder emoties te onderbouwen. Zo aten de traditioneel levende carnivore Inuits hun vlees rauw en haalden ze hun vitamine C ook uit zeewier.^41,42 Deze kennis is blijkbaar verloren geraakt want op één van de vele populaire websites wordt bij het carnivoor dieet het gebruik van nori-vellen verboden.⁴³ In de volgende hoofdstukjes richten we ons op de mechanismen die een rol spelen bij een aantal deelonderwerpen rondom de gezondheid van groente en fruit. Waar nodig geacht worden hierbij eveneens gegevens uit vlees/vis betrokken.

Nutriëntendichtheid

Wereldwijd bestaan er grote tekorten aan micronutriënten.^44-47b Deze zijn: vitamine A^44,45, jodium (68% van de wereldbevolking^44-48), vitamine E (67%^46,47), calcium (66%, vooral door een te hoge voedingsnorm), ijzer (65%), riboflavine (B₂, 55%), folaat (54%), vitamine C (53%)^46,47, zink (2 miljard⁴⁹), en selenium (0,5-1 miljard⁵⁰). Deels (bv. folaat, vitamine C) is dit te wijten aan te lage innames van (bij voorkeur minimaal bewerkte) groentes en fruit. In Nederland eet slechts 29% van de volwassenen per dag ten minste 200 g groente (huidige aanbeveling: 250 g) en 18% ten minste 200 g fruit.⁵¹

Gerekend per kilocalorie is van alle voedingsmiddelen de micronutriëntendichtheid (en ook de prijs) van groente en fruit het hoogst (figuur 1). Hun energie-inhoud (kcal/gram nat gewicht) is echter laag en er moet dus veel van worden gegeten om aan voldoende macronutriënten te komen.^52-54a Zo is voor de inname van een derde van de dagelijks aanbevolen hoeveelheid ijzer voor volwassenen boven de 25 jaar benodigd: 37 g lever, 43 g gedroogde kleine vissen en 89 g schelpdieren, tegen 290 g donkere groene bladgroente, 377 g volle granen en meer dan 4 L koemelk.^46,47,55,56 De beschikbaarheid van ijzer uit dierlijk materiaal is bovendien ook beter dan uit plantaardig materiaal. Sommige micronutriënten zijn nooit in voldoende mate uit groente en fruit te halen, zoals vitamine B₁₂ en het dierlijke D₃. Voor andere nutriënten is dat sterk afhankelijk van de gehaltes in de bodem, zoals voor jodium en selenium.^57,58 Naast de limiterende essentiële aminozuren lysine, threonine, methionine en tryptofaan zijn de kritische nutriënten voor veganisten en vegetariërs: de visolievetzuren EPA en DHA¹, vitamine B₂, calcium, zink, selenium en jodium.^1,59,60 In tabel 2 worden de kritische micronutriënten voor vegetariërs, veganisten en vleeseters weergegeven.^61,110

Er zijn sterke aanwijzingen dat door een daling van de gehaltes aan diverse nutriënten de voedselkwaliteit van vruchten, groenten en voedselgewassen in de afgelopen zestig jaar is afgenomen. Als oorzaken worden genoemd: een chaotische minerale nutriëntentoepassing in de landbouw, voorkeur voor minder voedzame gewassen, het verbouwen van hoogproductieve variëteiten, en een verschuiving van een natuurlijke landbouw naar een chemische landbouw.^62-62b Vanwege het stimuleren van de groei met onder andere kunstmest en (genetische) selectie van soorten met hoge opbrengst bestaat er een negatieve relatie tussen opbrengst en (onder andere) de mineraalconcentraties, het zogenaamde verdunningseffect.⁶³ Er is bewijs dat, door gewasselectie, gericht op een hogere productiviteit, de mineraalgehaltes van de geteelde groentes en granen in de loop van de tijd zijn gedaald.^52,64,65 Gegevens uit de VS (USDA National Nutrient Database for Standard Referencedata) geven aan dat het gemiddelde gehalte aan calcium, magnesium en ijzer in kool, sla, tomaten en spinazie van 1914 naar 2018 met 80-90% is gekelderd.^52a Het micronutriëntengehalte van planten blijkt eveneens te worden beïnvloed door de geleidelijke opwarming van het klimaat. Het stijgende CO₂-gehalte in de lucht verhoogt de fotosynthese waardoor de biomassa stijgt, maar de voedingswaarde houdt hiermee geen gelijke tred. Hogere gehaltes aan suikers, antioxidantcapaciteit, flavonoïden, vitamine C en calcium zijn waargenomen, maar de gehaltes aan eiwit, nitraat, magnesium, ijzer en zink zijn gedaald.^66-68 Een recente review spreekt over een gemiddeld 8% daling van 25 mineralen door meer CO₂ in de lucht.⁶² Bij de verdwerging van granen (de 'Groene revolutie') zijn variëteiten geselecteerd op basis van het koolhydraatgehalte, dus op kwantiteit. Dat ging ten koste van het relatieve aandeel van mineralen (zoals Mg, Zn), maar niet het gehalte van het antinutriënt fytaat dat hun beschikbaarheid verlaagt.^64,65 Er zijn aanwijzingen dat zwaveldepositie, vanwege de toegenomen uitstoot van zwaveldioxide (SO₂), een negatief had op de beschikbaarheid van selenium voor granen.⁶⁴ In een rapport uit 2007 stelt Rietra uit Wageningen dat: (1) de daling van de nutriëntgehalten niet algemeen geldig is, (2) nieuwe plantenrassen verantwoordelijkheid zijn voor de daling van een beperkt aantal nutriënten, en (3) het toeschrijven aan een veranderde bodemkwaliteit niet goed is te toetsen, en voor ijzer en koper niet is te verwachten. Het kopergehalte in veel landbouwbodems is volgens dat rapport juist gestegen.^62a

Het lijkt anno 2024 helaas een sport geworden om de zorgelijke ontwikkeling naar lagere nutriëntgehaltes in groente en fruit te bagatelliseren onder verwijzing naar verschillen in analytische methoden, ongenuanceerde meningen over de bodem, en daarbij ook aantoonbaar onjuiste informatie te geven over de huidige herkomst van onze mineralen. Want granen zouden niet het voedsel zijn waar je standaard je mineralen vandaan haalt.⁶⁹ Conform de voedselconsumptiepeiling 2007-2010 zijn granen en graanproducten voor volwassen Nederlanders de nummer 1-bron van koper (namelijk 29%), ijzer (26%), non-heemijzer (31%) en magnesium (24%). Fosfor (18%), selenium (17%) en zink (19%) uit granen bezetten de tweede of derde plaats. Melk(producten) zijn nummer 1-bronnen van calcium (58%), fosfor (32%) en kalium (13%), terwijl magnesium (15%), zink (23%) en selenium (13%) op de tweede of derde plaats staan.¹⁵ Voor de stelling van deze experts dat 'Onze voeding rijk genoeg is als je maar de juiste dingen kiest', wordt geen enkele vorm van bewijs overlegd.⁶⁹ Bovendien moet men daarbij ook maar aannemen dat de huidige voedingsnormen correct zijn. Ze zijn doorgaans gebaseerd op slechts één gezondheidsaspect van het betreffende nutriënt, waarvoor toevallig gegevens aanwezig waren in de literatuur. Meestal kennen we de minst gevoelige functie van een nutriënt niet. Deze bedreigt ons niet op korte termijn, maar maakt ons ziek op lange termijn.^302-306

Historisch heeft West-Europa een laag seleniumgehalte in de bodem en het is dan ook niet verwonderlijk dat 90% van de volwassen Nederlanders naar de huidige nordic normen een suboptimale seleniumstatus heeft.⁷⁰ Het gaat dus niet alleen om een historische daling, belangrijker is een absolute norm en dus de vraag of de gehaltes en de beschikbaarheid toereikend zijn. De meeste hogere planten (de niet-accumulators) hebben geen of heel weinig selenium nodig. Hun seleniumgehalte is sterk afhankelijk van zowel het bodemgehalte als de beschikbaarheid.⁷¹ Dit in tegenstelling tot de voeding uit de zee, want de nutriëntgehaltes in het zeewater zijn al miljoenen jaren gelijk.⁷² Finland heeft het lage bodemseleniumgehalte opgelost door het aan de kunstmest toe te voegen en dat kwam de seleniumstatus daar bepaald ten goede.^73-77 Jodium is al sinds tijden een kritisch nutriënt; momenteel komt 60% van onze jodium uit een niet-natuurlijke bron.⁷⁸ Het druppelen van kaliumjodide in irrigatiekanalen is effectief in het verhogen van de jodiumgehalte van de grond, gewassen, dieren en mensen.⁷⁹ Het gebruik van zeewier voor de bemesting in kuststreken is een oude landbouwmethode, die nagenoeg niet meer wordt bedreven.^79a Zoals farma de geneeskunde beheerst, zo gaat het om de kunstmest in de landbouw. Bemesting met zeewier kan het jodiumgehalte van de gewassen verhogen.^80-82 Het veroorzaakt ook een vroege kieming van het zaad, betere groei, hogere gehaltes aan organisch materiaal, vitamines en vetzuren, en een betere opbrengst. Het voorkomt biotische en abiotische stress en vormt een lage-kostenalternatief voor de conventionele N:P:K-bemesting en ook voor dure organische landbouwmethodes.^83-85

Wilde bessen hebben, per drooggewicht, hogere gehaltes aan mineralen dan hun gecultiveerde tegenhangers.⁸⁶ Soortgelijke verschillen zijn ook tussen andere wilde en gecultiveerde gewassen vastgesteld.^86b-f Er is om diverse redenen een groeiende interesse in het genoom van de oorspronkelijke gewassen.^86d,257 Bodemverarming, maar ook het reeds genoemde onevenwichtig gebruik van mineralen in kunstmest en milieuverontreiniging (zie eerder genoemde competitie tussen selenium en zwavel uit SO₂,⁶⁴ zijn andere factoren die de kwaliteit ongunstig kunnen beïnvloeden. De mineralen vertonen complexe synergetische en antagonistische interacties: het gaat ook hier om de juiste balans.⁸⁷ Bijvoorbeeld: fosfor (onder andere uit kunstmest) competeert met zink, molybdeen, magnesium, mangaan, aluminium, beryllium, calcium en ijzer. Planten kunnen (micro)nutriëntvoorraden bevatten. Ook bij hen is niet alles functioneel. Als voorbeeld kunnen ze kalium en magnesium opslaan in hun vacuolen.⁸⁸ Deze reserves worden uiteraard niet aangelegd bij onvoldoende beschikbaarheid vanwege een niet-toereikende bodem qua gehaltes, pH, competerende elementen en ongezond bodemleven, denk hier bijvoorbeeld aan symbiotische schimmels. Raffinage, veranderde eetgewoontes, en bewerking in restaurant en keuken zijn andere ongunstig werkende factoren.⁸⁹ Bij het koken van wilde Mediterrane planten ging ongeveer 50% van de natrium, kalium, magnesium en zink verloren, terwijl de calcium-, koper-, ijzer- en mangaangehaltes stabieler waren. Ook daalden de gehaltes aan folaat en vitamine C en de base-vormende organische anionen citraat en malaat (zie hoofdstuk zuur-base-evenwicht)⁹⁰.

De samenstelling van het vlees van ons slachtvee is eveneens veranderd.^16,91-94 Varkens en kippen zijn omnivoren maar koeien zijn van nature herbivoor. De gekkekoeienziekte in runderen werd veroorzaakt omdat ze met (besmette) dierlijke eiwitten werden gevoerd. De voorouders van koeien aten in de natuur louter plantaardig materiaal (vooral grassen), dat in hun ingewikkelde spijsverteringskanaal door bacteriën wordt omgezet in bruikbare en beschikbare micronutriënten, en ook naar vluchtige vetzuren als belangrijkste energiebron. Door ze te voeden met maïs, soja en granen worden ze letterlijk vetgemest en daalt het gehalte aan fytochemicaliën (zie ook volgende hoofdstukje) in hun spieren tot zo goed als nul.¹⁶ Grasgevoerd rundvlees bevat ook meer antioxidanten, belangrijke vetzuren, vitaminen, mineralen, eiwitten en aminozuren dan rundvlees dat met granen (soja, koren, maïs) is opgekweekt.⁹⁴

Ook zij hebben tot 10.000 jaar geleden geen granen gegeten: we moeten de gehele voedselketen kennen. De potentiële consequenties van het lagere fytochemicaliëngehalte in het huidig vlees wordt meestal niet erg geapprecieerd.⁹⁵ Het onderwerp wordt in ieder geval niet als mogelijke verklaring genoemd in de recente giga-analyse (twee miljoen deelnemers) van observationeel onderzoek, waarin de ongunstige invloed van rood vlees, bewerkt vlees, en nu ook van kip, op het ontstaan van diabetes wordt beschreven.⁹⁶ Krijgt teveel vlees de schuld, maar gaat het in werkelijkheid om te weinig groente/fruit? Wat is die typische wildsmaak van dat vlees dat we met Kerstmis plotseling massaal gaan eten? Wild vlees bevat 2-4% vet (tegen 20-25% in granen-gevoed vlees) en relatief veel mono-onverzadigd vet (tegenwoordig: veel verzadigd vet). De smaak wordt onder andere gevormd door aromatische oliën (meest terpenoïden^97a) afkomstig uit de planten die dieren in het wild eten. Deze hebben onder andere antimicrobiële, antibiotische, antioxidant- en antikanker-eigenschappen.^97,97a Verschillen tussen wild en gecultiveerd vlees zijn naast meestal een hoger (verzadigd) vetgehalte ook lagere gehaltes aan omega-3-vetzuren en geconjugeerd linolzuur (CLA) en lagere mineraalgehaltes in laatstgenoemde.⁹⁸ Reikhalzend kijken we uit naar de samenstelling van het toekomstige kweekvlees uit het laboratorium...

Tijdens het verhitten van vlees kan ijzer (Fe²⁺) als katalysator fungeren voor zeer complexe reacties, waaronder vetzuur(per)oxidatie.⁹⁹ Dat kan nog verder worden bevorderd door te bakken in hoog-geraffineerde (dus onbeschermde) plantaardige oliën, zoals zonnebloemolie met een hoog linolzuurgehalte, indien vergeleken met zonnebloemolie met een hoog oliezuurgehalte.¹⁰⁰ Het ontstaan van carcinogene heterocyclische amines en polycyclische aromatische koolwaterstoffen¹⁰¹ wordt epidemiologisch reeds lang gelinkt aan het verband tussen rood vlees en kanker,¹⁰² maar ook aan het ontstaan van hart- en vaatziektes.¹⁰³ De gevoeligheid van meervoudig onverzadigde vetzuren voor (per)oxidatie hangt af van de balans tussen de aanwezige pro- en antioxidanten.¹⁰⁴ Oxidatie bij verhitten kan worden afgeremd door toevoeging van kruiden (lees: fytochemicaliën), waarbij met name tijm sterke bescherming biedt.¹⁰⁵ Ironisch is dat dit lijkt neer te komen op het toevoegen in de pan van fytochemicaliën, die het huidige slachtvee wordt onthouden.

De EPA- en DHA-gehaltes van de gekweekte zoutwatervissen die wij eten zijn eveneens afhankelijk van wat zij eten en zullen op peil blijven zolang ze zelf met wilde zoutwatervis worden gevoed.^{106 - 109} Vlees en vis zijn geen bronnen van vezels en (de huidige) vleeseters hebben meestal ook lagere innames van meervoudig onverzadigde vetzuren, folaat, vitamine C en E, magnesium en fytochemicaliën, en hogere innames van verzadigd vet en cholesterol (tabel 2). Of hogere innames van verzadigd vet en cholesterol door de werkelijk gezonde bevolking (dus zonder metabool syndroom) ongunstig werken, is nog steeds omstreden, maar reeds lang gefalsificeerd. De traditionele Maasai eten grote hoeveelheden verzadigd vet en cholesterol uit melk en vlees, en hun coronaire vaten vertonen niet de atherosclerose zoals we die in de welvarende wereld kennen.^111-113 Vezels kunnen door het darm-microbioom worden omgezet naar vluchtige vetzuren, met name azijnzuur, propionzuur en boterzuur, met tal van gezondheidsvoordelen.^114,115 Kinderen in Burkina Faso hebben veel hogere innames van vezels dan hun Italiaanse leeftijdsgenoten, maken derhalve meer vluchtige vetzuren en hebben een veel diverser microbioom met minder pathogenen.¹¹⁶ Wat meestal weinig wordt geapprecieerd, is dat de microbiota in ons colon eveneens waterstofgas maakt uit de voor hen toegankelijke koolhydraten.^117-119 Als het kleinste molecuul in het heelal en enig antioxidant dat het zeer schadelijke hydroxylradicaal kan ontgiften, diffundeert waterstof na opname razendsnel naar nagenoeg alle plaatsen in het lichaam.^120,121

Eiwitten van planten bevatten doorgaans minder essentiële aminozuren. Het is in het algemeen moeilijker om nutriënten uit plantaardige voeding op te nemen dan uit vlees/vis,⁵ onder andere vanwege antinutriënten zoals fytaat, thiocyanaat en oxaalzuur. Peulvruchten/bonen bevatten veel van het essentiële lysine, maar zijn arm aan het essentiële tryptofaan en methionine. Ze hebben ook een hoog eiwitgehalte (bonen: 23 g/100 g drooggewicht).^121a Volle granen bevatten daarentegen weinig lysine en threonine, maar zijn rijker aan tryptofaan en methionine. Over het algemeen bevatten dierlijke eiwitten hogere gehaltes aan essentiële aminozuren, zoals de vertakte aminozuren (BCAA's, leucine, isoleucine en valine) en aromatische aminozuren (AAA's, histidine, tryptofaan, fenylalanine), terwijl plantaardige eiwitten hogere gehaltes bevatten aan niet-essentiële aminozuren, zoals arginine en glutaminezuur.^121a-122 Een evenwichtige samenstelling tussen plantaardige en dierlijke voedingsproducten op basis van limiterende aminozuren, maar ook andere kritische nutriënten, is dus belangrijk. Onlangs is vastgesteld dat een omnivore voeding, gegeven aan gemiddeld 72-jarige gezonde personen, een 47% hogere postprandiale eiwitsynthese veroorzaakte in hun spieren, vergeleken met een veganistische maaltijd met eenzelfde eiwitgehalte. Deze uitkomst vormt een sterk pleidooi voor het gebruik van dierlijke eiwitten op hogere leeftijd. Het toont maar weer eens aan dat het niet verstandig is om alleen maar naar het eiwitgehalte van een voeding te kijken, omdat dit geen inzicht geeft in de beschikbaarheid en uiteindelijke functionaliteit.¹²³

Ten slotte kan genoemd worden het antioxidante aminozuur ergothioneïne. Mogelijk moet de definitie van 'essentieel' worden herzien van 'voorkomt ziekte en kan niet zelf worden gemaakt', naar 'nodig uit de voeding voor overleving, groei en gezondheid'.^123a Ergothioneïne wordt uniek geproduceerd door schimmels en bacteriën, en komt voor in paddenstoelen (inclusief champignons) en gefermenteerde voeding.^124,125 Paddenstoelen zijn schimmels, die na planten en dieren het derde eukaryote rijk uitmaken. Er zijn aanwijzingen dat paddenstoelen ten minste 12.000-18.000 jaar geleden reeds werden gegeten.^126-128 Nederland is binnen Europa een voorname exporteur van paddenstoelen en de per capita binnenlandse consumptie bedroeg in 2007 2,8 kg/jaar.¹²⁹ Door sommigen wordt ergothioneïne beschouwd als een neuroprotectief vitamine,^130,131 omdat het gehalte in ons lichaam een sterke omgekeerde relatie vertoont met vooral neurodegeneratieve ziektes.^130-131 Vele organismen, ook wij, hebben voor ergothioneïne een specifiek transportsysteem in de weefsels die gevoelig zijn voor oxidatieve stress. De geoxideerde vorm wordt door het seleen-enzym thioredoxine-reductase teruggebracht naar ergothioneïne,¹³² hetgeen samen met het specifieke transportsysteem suggereert dat ergothioneïne een essentieel nutriënt is voor onze gezondheid.

Voeding

Frits Muskiet

em. hoogleraar pathofysiologie en klinische chemische analyse

Voedingsgeneeskunde, jaargang 25 (2024), nummer 6

Voedingsgeneeskunde (2024) jg. 25 nr. 6

Trefwoorden

Groenten en fruit

Referenties

Evolutionary past

1. Miller, J. B., Mann, N., Cordain, L., Selinger, A., & Green, A. (2018). Paleolithic nutrition: what did our ancestors eat. Genes to Galaxies: The Lecture Series of the 35th Professor Harry Messel International Science School: 12-25 July 2009, 29-42.
https://www.researchgate.net/profile/Neil-Mann-2/publication/265496576_Paleolithic_nutritionwhat_did_our_ancestors_eat/links/55111c9e0cf2a8dd79bfbdda/Paleolithic-nutritionwhat-did-our-ancestors-eat.pdf

2. Ben-Dor M, Sirtoli R, Barkai R. The evolution of the human trophic level during the Pleistocene. Am J Phys Anthropol. 2021 Aug;175 Suppl 72:27-56. doi: 10.1002/ajpa.24247. Epub 2021 Mar 5. PMID: 33675083
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33675083/

Dietary patterns and recommendations

3. Craig WJ, Mangels AR; American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association: vegetarian diets. J Am Diet Assoc. 2009 Jul;109(7):1266-82. doi: 10.1016/j.jada.2009.05.027. PMID: 19562864.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19562864/

3a. Landry MJ, Ward CP, Cunanan KM, Durand LR, Perelman D, Robinson JL, Hennings T, Koh L, Dant C, Zeitlin A, Ebel ER, Sonnenburg ED, Sonnenburg JL, Gardner CD. Cardiometabolic Effects of Omnivorous vs Vegan Diets in Identical Twins: A Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. 2023 Nov 1;6(11):e2344457. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2023.44457. Erratum in: JAMA Netw Open. 2023 Dec 1;6(12):e2350422. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2023.50422. PMID: 38032644; PMCID: PMC10690456.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38032644/

3b. Capodici A, Mocciaro G, Gori D, Landry MJ, Masini A, Sanmarchi F, Fiore M, Coa AA, Castagna G, Gardner CD, Guaraldi F. Cardiovascular health and cancer risk associated with plant based diets: An umbrella review. PLoS One. 2024 May 15;19(5):e0300711. doi: 10.1371/journal.pone.0300711. PMID: 38748667; PMCID: PMC11095673.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38748667/

3c. Aune D, Giovannucci E, Boffetta P, Fadnes LT, Keum N, Norat T, Greenwood DC, Riboli E, Vatten LJ, Tonstad S. Fruit and vegetable intake and the risk of cardiovascular disease, total cancer and all-cause mortality-a systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies. Int J Epidemiol. 2017 Jun 1;46(3):1029-1056. doi: 10.1093/ije/dyw319. PMID: 28338764; PMCID: PMC5837313.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28338764/

3d. American Institute for Cancer Research. AICR's Foods that Fight Cancer™ and Foods to Steer Clear Of, Explained. AICR's Foods that Fight Cancer™. No single food can protect you against cancer by itself, accessed 4 November 2014
https://www.aicr.org/cancer-prevention/food-facts/

3e. American Heart Association. ADD COLOR with FRUITS and VEGETABLES, accessed 4 November 2024
https://www.heart.org/-/media/Healthy-Living-Files/Add-Color/Add-Color-…

4. Melina V, Craig W, Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016 Dec;116(12):1970-1980. doi: 10.1016/j.jand.2016.09.025. PMID: 27886704.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27886704/

5. 9 verschillende eetstijlen, van vegan tot paleo. Inspiratie 19 juni 2013, accessed 10 october 2024
https://www.culy.nl/inspiratie/9-verschillende-eetstijlen-van-vegan-tot…

6. Kornsteiner M, Singer I, Elmadfa I. Very low n-3 long-chain polyunsaturated fatty acid status in Austrian vegetarians and vegans. Ann Nutr Metab. 2008;52(1):37-47. doi: 10.1159/000118629. Epub 2008 Feb 28. PMID: 18305382.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18305382/

7. Craig WJ. Health effects of vegan diets. Am J Clin Nutr. 2009 May;89(5):1627S-1633S. doi: 10.3945/ajcn.2009.26736N. Epub 2009 Mar 11. PMID: 19279075.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19279075/

8. Landry MJ, Ward CP, Cunanan KM, Durand LR, Perelman D, Robinson JL, Hennings T, Koh L, Dant C, Zeitlin A, Ebel ER, Sonnenburg ED, Sonnenburg JL, Gardner CD. Cardiometabolic Effects of Omnivorous vs Vegan Diets in Identical Twins: A Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. 2023 Nov 1;6(11):e2344457. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2023.44457. Erratum in: JAMA Netw Open. 2023 Dec 1;6(12):e2350422. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2023.50422. PMID: 38032644; PMCID: PMC10690456.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38032644/

9. Sobiecki JG, Appleby PN, Bradbury KE, Key TJ. High compliance with dietary recommendations in a cohort of meat eaters, fish eaters, vegetarians, and vegans: results from the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition-Oxford study. Nutr Res. 2016 May;36(5):464-77. doi: 10.1016/j.nutres.2015.12.016. Epub 2016 Jan 6. PMID: 27101764; PMCID: PMC4844163.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27101764/

10. Varijakshapanicker P, Mckune S, Miller L, Hendrickx S, Balehegn M, Dahl GE, Adesogan AT. Sustainable livestock systems to improve human health, nutrition, and economic status. Anim Front. 2019 Sep 28;9(4):39-50. doi: 10.1093/af/vfz041. PMID: 32002273; PMCID: PMC6951866.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32002273/

11. Mburu M. VEGANISM | Defending Meat – The Nutrition Argument – Parts 1-4, accessed 11 08 2024
https://www.insulean.co.uk/veganism-large-brain/
https://www.insulean.co.uk/veganism-short-colon/
https://www.insulean.co.uk/veganism-micronutrients/
https://www.insulean.co.uk/veganism-vegan/

12. Cordain L. Cereal grains: humanity's double-edged sword. World Rev Nutr Diet. 1999;84:19-73. doi: 10.1159/000059677. PMID: 10489816.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10489816/

13. Cordain L, Eaton SB, Sebastian A, Mann N, Lindeberg S, Watkins BA, O'Keefe JH, Brand-Miller J. Origins and evolution of the Western diet: health implications for the 21st century. Am J Clin Nutr. 2005 Feb;81(2):341-54. doi: 10.1093/ajcn.81.2.341. PMID: 15699220.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15699220/

14. Muskiet, F. A. J. (2005). Evolutionaire geneeskunde U bent wat u eet, maar u moet weer worden wat u at1. Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk, 30(3), 163-184.
https://scholar.google.nl/scholar?hl=nl&as_sdt=0%2C5&q=muskiet+u+bent+w…

14a. Brüssow H. Nutrition, population growth and disease: a short history of lactose. Environ Microbiol. 2013 Aug;15(8):2154-61. doi: 10.1111/1462-2920.12117. Epub 2013 Apr 9. PMID: 23574334.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23574334/

15. van Rossum, C. T., Fransen, H. P., Verkaik-Kloosterman, J., Buurma-Rethans, E. J., & Ocké, M. C. (2011). Dutch National Food Consumption Survey 2007-2010: Diet of children and adults aged 7 to 69 years.
https://rivm.openrepository.com/handle/10029/261553

15a. Huber M, Knottnerus JA, Green L, van der Horst H, Jadad AR, Kromhout D, Leonard B, Lorig K, Loureiro MI, van der Meer JW, Schnabel P, Smith R, van Weel C, Smid H. How should we define health? BMJ. 2011 Jul 26;343:d4163. doi: 10.1136/bmj.d4163. PMID: 21791490.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21791490/

16. Van Vliet, S., Provenza, F. D., & Kronberg, S. L. (2021). Health-promoting phytonutrients are higher in grass-fed meat and milk. Frontiers in Sustainable Food Systems, 4, 555426.
https://www.frontiersin.org/journals/sustainable-food-systems/articles/…

Ancient diet

17. Cordain L, Miller JB, Eaton SB, Mann N, Holt SH, Speth JD. Plant-animal subsistence ratios and macronutrient energy estimations in worldwide hunter-gatherer diets. Am J Clin Nutr. 2000 Mar;71(3):682-92. doi: 10.1093/ajcn/71.3.682. PMID: 10702160.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10702160/

18. Eaton SB, Konner MJ, Cordain L. Diet-dependent acid load, Paleolithic [corrected] nutrition, and evolutionary health promotion. Am J Clin Nutr. 2010 Feb;91(2):295-7. doi: 10.3945/ajcn.2009.29058. Epub 2009 Dec 30. Erratum in: Am J Clin Nutr. 2010 Apr;91(4):1072. PMID: 20042522.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20042522/

19. Konner M, Eaton SB. Paleolithic nutrition: twenty-five years later. Nutr Clin Pract. 2010 Dec;25(6):594-602. doi: 10.1177/0884533610385702. PMID: 21139123.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21139123/

20. Eaton SB, Eaton SB 3rd. Paleolithic vs. modern diets--selected pathophysiological implications. Eur J Nutr. 2000 Apr;39(2):67-70. doi: 10.1007/s003940070032. PMID: 10918987.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10918987/

21. Eaton SB, Cordain L, Lindeberg S. Evolutionary health promotion: a consideration of common counterarguments. Prev Med. 2002 Feb;34(2):119-23. doi: 10.1006/pmed.2001.0966. PMID: 11817904.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11817904/

22. Eaton SB, Eaton SB 3rd, Konner MJ. Paleolithic nutrition revisited: a twelve-year retrospective on its nature and implications. Eur J Clin Nutr. 1997 Apr;51(4):207-16. doi: 10.1038/sj.ejcn.1600389. PMID: 9104571.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9104571/

23. Eaton SB, Konner M. Paleolithic nutrition. A consideration of its nature and current implications. N Engl J Med. 1985 Jan 31;312(5):283-9. doi: 10.1056/NEJM198501313120505. PMID: 2981409.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2981409/

24. Kuipers RS, Luxwolda MF, Dijck-Brouwer DA, Eaton SB, Crawford MA, Cordain L, Muskiet FA. Estimated macronutrient and fatty acid intakes from an East African Paleolithic diet. Br J Nutr. 2010 Dec;104(11):1666-87. doi: 10.1017/S0007114510002679. Epub 2010 Sep 23. PMID: 20860883.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20860883/

25. Sebastian A, Frassetto LA, Sellmeyer DE, Merriam RL, Morris RC Jr. Estimation of the net acid load of the diet of ancestral preagricultural Homo sapiens and their hominid ancestors. Am J Clin Nutr. 2002 Dec;76(6):1308-16. doi: 10.1093/ajcn/76.6.1308. PMID: 12450898.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12450898/

26. Sebastian A, Frassetto LA, Sellmeyer DE, Morris RC Jr. The evolution-informed optimal dietary potassium intake of human beings greatly exceeds current and recommended intakes. Semin Nephrol. 2006 Nov;26(6):447-53. doi: 10.1016/j.semnephrol.2006.10.003. PMID: 17275582.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17275582/

27. Sebastian A, Frassetto LA, Sellmeyer DE, Merriam RL, Morris RC Jr. Estimation of the net acid load of the diet of ancestral preagricultural Homo sapiens and their hominid ancestors. Am J Clin Nutr. 2002 Dec;76(6):1308-16. doi: 10.1093/ajcn/76.6.1308. PMID: 12450898.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12450898/

28. Lindeberg S. Paleolithic diets as a model for prevention and treatment of Western disease. Am J Hum Biol. 2012 Mar-Apr;24(2):110-5. doi: 10.1002/ajhb.22218. Epub 2012 Jan 19. PMID: 22262579.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22262579/

29. Lindeberg, S., Cordain, L., & Eaton, S. B. (2003). Biological and clinical potential of a palaeolithic diet. Journal of nutritional & environmental medicine, 13(3), 149-160.
https://scholar.google.nl/scholar?hl=nl&as_sdt=0%2C5&q=Biological+and+C…

30. O'Keefe JH Jr, Cordain L. Cardiovascular disease resulting from a diet and lifestyle at odds with our Paleolithic genome: how to become a 21st-century hunter-gatherer. Mayo Clin Proc. 2004 Jan;79(1):101-8. doi: 10.4065/79.1.101. PMID: 14708953.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14708953/

Evidence Based Medicine

31. HILL AB. THE ENVIRONMENT AND DISEASE: ASSOCIATION OR CAUSATION? Proc R Soc Med. 1965 May;58(5):295-300. PMID: 14283879; PMCID: PMC1898525.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14283879/

32. Sackett DL, Rosenberg WM, Gray JA, Haynes RB, Richardson WS. Evidence based medicine: what it is and what it isn't. BMJ. 1996 Jan 13;312(7023):71-2. doi: 10.1136/bmj.312.7023.71. PMID: 8555924; PMCID: PMC2349778.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8555924/

Animal/plant ratio

33. Milton K. The critical role played by animal source foods in human (Homo) evolution. J Nutr. 2003 Nov;133(11 Suppl 2):3886S-3892S. doi: 10.1093/jn/133.11.3886S. PMID: 14672286.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14672286/

34. Chouraqui JP. Risk Assessment of Micronutrients Deficiency in Vegetarian or Vegan Children: Not So Obvious. Nutrients. 2023 Apr 28;15(9):2129. doi: 10.3390/nu15092129. PMID: 37432244; PMCID: PMC10180846.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37432244/

35. Blomhoff, R., Andersen, R., Arnesen, E. K., Christensen, J. J., Eneroth, H., Erkkola, M., ... & Trolle, E. (2023). Nordic Nutrition Recommendations 2023: integrating environmental aspects. Nordic Council of Ministers.

https://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=bl3jEAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA2&d…

36. McDougall J. Misinformation on plant proteins. Circulation. 2002 Nov 12;106(20):e148; author reply e148. doi: 10.1161/01.cir.0000042900.87320.d0. PMID: 12427669.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12427669/

37. American Dietetic Association; Dietitians of Canada. Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets. J Am Diet Assoc. 2003 Jun;103(6):748-65. doi: 10.1053/jada.2003.50142. PMID: 12778049.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12778049/

38. Melina V, Craig W, Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016 Dec;116(12):1970-1980. doi: 10.1016/j.jand.2016.09.025. PMID: 27886704.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27886704/

39. Mariotti F, Gardner CD. Dietary Protein and Amino Acids in Vegetarian Diets-A Review. Nutrients. 2019 Nov 4;11(11):2661. doi: 10.3390/nu11112661. PMID: 31690027; PMCID: PMC6893534.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31690027/

40. Wang T, Masedunskas A, Willett WC, Fontana L. Vegetarian and vegan diets: benefits and drawbacks. Eur Heart J. 2023 Sep 21;44(36):3423-3439. doi: 10.1093/eurheartj/ehad436. PMID: 37450568; PMCID: PMC10516628.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37450568/

41. Mullie P, Deliens T, Clarys P. Vitamin C in East-Greenland traditional nutrition: a reanalysis of the Høygaard nutritional data (1936-1937). Int J Circumpolar Health. 2021 Dec;80(1):1951471. doi: 10.1080/22423982.2021.1951471. PMID: 34232845; PMCID: PMC8266228.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34232845/

42. Mullie P, Deliens T, Clarys P. East-Greenland traditional nutrition: a reanalysis of the Inuit energy balance and the macronutrient consumption from the Høygaard nutritional data (1936-1937). Int J Circumpolar Health. 2021 Dec;80(1):1932184. doi: 10.1080/22423982.2021.1932184. PMID: 34058960; PMCID: PMC8172218.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34058960/

43. Nori Sheets on the Carnivore Diet? Yes or No? Find out… Written by Craig, 31 March 2024, accessed 16 October 2024
https://diaryofacarnivore.com/carnivore-foods/nori-sheets-on-the-carniv…

Nutrient density

44. World Health Organization (WHO). Preventing and controlling micronutrient deficiencies in populations affected by an emergency Multiple vitamin and mineral supplements for pregnant and lactating women, and for children aged 6 to 59 months. Accessed 16 October 2024
https://www.who.int/publications/m/item/WHO-WFP-UNICEF-statement-micron…

45. World Health Organization (WHO). Micronutrients, accessed 16 Ocober 2024.
https://www.who.int/health-topics/micronutrients#tab=tab_1

46. Passarelli S, Free CM, Shepon A, Beal T, Batis C, Golden CD. Global estimation of dietary micronutrient inadequacies: a modelling analysis. Lancet Glob Health. 2024 Oct;12(10):e1590-e1599. doi: 10.1016/S2214-109X(24)00276-6. Epub 2024 Aug 29. PMID: 39218000; PMCID: PMC11426101.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39218000/

47. Global Dietary Database, the World Bank, and dietary recall surveys in 31 countries, accessed 16 October 2024
https://emlab-ucsb.shinyapps.io/global_intake_inaqequacies/

47a. Bailey RL, West KP Jr, Black RE. The epidemiology of global micronutrient deficiencies. Ann Nutr Metab. 2015;66 Suppl 2:22-33. doi: 10.1159/000371618. Epub 2015 Jun 2. PMID: 26045325.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26045325/

47b. Drewnowski A. Defining nutrient density: development and validation of the nutrient rich foods index. J Am Coll Nutr. 2009 Aug;28(4):421S-426S. doi: 10.1080/07315724.2009.10718106. PMID: 20368382.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20368382/

48. Triggiani V, Tafaro E, Giagulli VA, Sabbà C, Resta F, Licchelli B, Guastamacchia E. Role of iodine, selenium and other micronutrients in thyroid function and disorders. Endocr Metab Immune Disord Drug Targets. 2009 Sep;9(3):277-94. doi: 10.2174/187153009789044392. Epub 2009 Sep 1. PMID: 19594417.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19594417/

49. Prasad AS. Impact of the discovery of human zinc deficiency on health. J Trace Elem Med Biol. 2014 Oct;28(4):357-63. doi: 10.1016/j.jtemb.2014.09.002. Epub 2014 Sep 16. PMID: 25260885.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25260885/

50. Shreenath, A. P., Hashmi, M. F., & Dooley, J. (2023). Selenium deficiency. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482260/

51. RIVM, voedselconsumptie peiling. Verandering consumptie groente en fruit. Accesse 16 October 2024.
https://www.wateetnederland.nl/resultaten/veranderingen/verandering-con…

52. Davis DR, Epp MD, Riordan HD. Changes in USDA food composition data for 43 garden crops, 1950 to 1999. J Am Coll Nutr. 2004 Dec;23(6):669-82. doi: 10.1080/07315724.2004.10719409. PMID: 15637215.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15637215/

52a. Workinger JL, Doyle RP, Bortz J. Challenges in the Diagnosis of Magnesium Status. Nutrients. 2018 Sep 1;10(9):1202. doi: 10.3390/nu10091202. PMID: 30200431; PMCID: PMC6163803.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30200431/

53. Mitchell AE, Hong YJ, Koh E, Barrett DM, Bryant DE, Denison RF, Kaffka S. Ten-year comparison of the influence of organic and conventional crop management practices on the content of flavonoids in tomatoes. J Agric Food Chem. 2007 Jul 25;55(15):6154-9. doi: 10.1021/jf070344+. Epub 2007 Jun 23. PMID: 17590007.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17590007/

54. Drewnowski A, Fulgoni VL 3rd. Nutrient density: principles and evaluation tools. Am J Clin Nutr. 2014 May;99(5 Suppl):1223S-8S. doi: 10.3945/ajcn.113.073395. Epub 2014 Mar 19. PMID: 24646818.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24646818/

54a. Chouraqui JP. Risk Assessment of Micronutrients Deficiency in Vegetarian or Vegan Children: Not So Obvious. Nutrients. 2023 Apr 28;15(9):2129. doi: 10.3390/nu15092129. PMID: 37432244; PMCID: PMC10180846.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37432244/

55. Varijakshapanicker P, Mckune S, Miller L, Hendrickx S, Balehegn M, Dahl GE, Adesogan AT. Sustainable livestock systems to improve human health, nutrition, and economic status. Anim Front. 2019 Sep 28;9(4):39-50. doi: 10.1093/af/vfz041. PMID: 32002273; PMCID: PMC6951866.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32002273/

56. Gupta S. Brain food: Clever eating. Nature. 2016 Mar 3;531(7592):S12-3. doi: 10.1038/531S12a. PMID: 26934519.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26934519/

57. Fordyce, F. M. (2013). Selenium Deficiency and Toxicity in the Environment, Selinus, Olle, Essentials of Medical Geology: Revised Edition pp. 375-416.
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-007-4375-5_16

58. Lyons G. Biofortification of Cereals With Foliar Selenium and Iodine Could Reduce Hypothyroidism. Front Plant Sci. 2018 Jun 8;9:730. doi: 10.3389/fpls.2018.00730. PMID: 29951072; PMCID: PMC6008543.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29951072/

59. Recommendations, N. N. (2014). Nordic Nutrition Recommendations 2012: Integrating nutrition and physical activity. Nordic Council of Ministers: Copenhagen, Denmark, 627.
https://norden.diva-portal.org/smash/get/diva2:704251/fulltext01.pdf

60. Farmer B, Larson BT, Fulgoni VL 3rd, Rainville AJ, Liepa GU. A vegetarian dietary pattern as a nutrient-dense approach to weight management: an analysis of the national health and nutrition examination survey 1999-2004. J Am Diet Assoc. 2011 Jun;111(6):819-27. doi: 10.1016/j.jada.2011.03.012. PMID: 21616194.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21616194/

61. Neufingerl N, Eilander A. Nutrient Intake and Status in Adults Consuming Plant-Based Diets Compared to Meat-Eaters: A Systematic Review. Nutrients. 2021 Dec 23;14(1):29. doi: 10.3390/nu14010029. PMID: 35010904; PMCID: PMC8746448.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35010904/

62. Bhardwaj RL, Parashar A, Parewa HP, Vyas L. An Alarming Decline in the Nutritional Quality of Foods: The Biggest Challenge for Future Generations' Health. Foods. 2024 Mar 14;13(6):877. doi: 10.3390/foods13060877. PMID: 38540869; PMCID: PMC10969708.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38540869/

62a. Bevat onze voeding minder voedingsstoffen dan vroeger? Informatiecentrum voedingssupplementen en gezondheid (IVG), accessed 1 november 2024
https://www.ivg-info.nl/voedingssupplementen/mineralen/bevat-onze-voedi…

62b. Rietra, R. P. J. J. Achteruitgang van nutriëntengehalten in voedselgewassen door een verminderde bodemkwaliteit?. No. 1439. Alterra, 2007.
https://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/358598

63. Davis, D. R. (2009). Declining fruit and vegetable nutrient composition: what is the evidence?. HortScience, 44(1), 15-19.
https://journals.ashs.org/hortsci/view/journals/hortsci/44/1/article-p1…

64. Fan MS, Zhao FJ, Poulton PR, McGrath SP. Historical changes in the concentrations of selenium in soil and wheat grain from the Broadbalk experiment over the last 160 years. Sci Total Environ. 2008 Jan 25;389(2-3):532-8. doi: 10.1016/j.scitotenv.2007.08.024. Epub 2007 Sep 20. PMID: 17888491.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17888491/

65. Fan MS, Zhao FJ, Fairweather-Tait SJ, Poulton PR, Dunham SJ, McGrath SP. Evidence of decreasing mineral density in wheat grain over the last 160 years. J Trace Elem Med Biol. 2008;22(4):315-24. doi: 10.1016/j.jtemb.2008.07.002. Epub 2008 Sep 17. PMID: 19013359.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19013359/

66. Myers SS, Wessells KR, Kloog I, Zanobetti A, Schwartz J. Effect of increased concentrations of atmospheric carbon dioxide on the global threat of zinc deficiency: a modelling study. Lancet Glob Health. 2015 Oct;3(10):e639-45. doi: 10.1016/S2214-109X(15)00093-5. Epub 2015 Jul 15. PMID: 26189102; PMCID: PMC4784541.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26189102/

67. Dong J, Gruda N, Lam SK, Li X, Duan Z. Effects of Elevated CO2 on Nutritional Quality of Vegetables: A Review. Front Plant Sci. 2018 Aug 15;9:924. doi: 10.3389/fpls.2018.00924. PMID: 30158939; PMCID: PMC6104417.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30158939/

68. Smith, M. R., & Myers, S. S. (2018). Impact of anthropogenic CO2 emissions on global human nutrition. Nature Climate Change, 8(9), 834-839.
https://www.nature.com/articles/s41558-018-0253-3

69. Waarom er tegenwoordig minder mineralen in ons eten zitten, maar zorgen niet nodig zijn. niet nodig zijn. 24-09-2024 18:12 Klimaat en energie Auteur: Nina Hartenberg, accessed 16 October 2024
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/waarom-er-tegenwoordig-minder-miner…

70. Muskiet FAJ, Schaafsma G, Dijck-Brouwer DAJ. Nederland is nu ook officieel seleniumdeficiënt. Voedingsgeneeskunde 6-2023, 70-71.
https://www.voedingsgeneeskunde.nl/vg-24-6/nederland-nu-ook-officieel-s…

71. Terry N, Zayed AM, De Souza MP, Tarun AS. SELENIUM IN HIGHER PLANTS. Annu Rev Plant Physiol Plant Mol Biol. 2000 Jun;51:401-432. doi: 10.1146/annurev.arplant.51.1.401. PMID: 15012198.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15012198/

72. Nielsen, F. H. (2000). Evolutionary events culminating in specific minerals becoming essential for life. European journal of nutrition, 39, 62-66.
https://link.springer.com/article/10.1007/s003940050003

73. Varo, P., Alfthan, G., Ekholm, P., Aro, A., & Koivistoinen, P. (1988). Selenium intake and serum selenium in Finland: effects of soil fertilization with selenium. The American journal of clinical nutrition, 48(2), 324-329.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0002916523163799

74. Alfthan, G., Eurola, M., Ekholm, P., Venäläinen, E. R., Root, T., Korkalainen, K., ... & Aro, A. (2015). Selenium Working Group Effects of nationwide addition of selenium to fertilizers on foods, and animal and human health in Finland: From deficiency to optimal selenium status of the population. J. Trace Elem. Med. Biol, 31, 142-147.
https://researchportal.helsinki.fi/en/publications/effects-of-nationwid…

75. Ros, G. H., Van Rotterdam, A. M. D., Bussink, D. W., & Bindraban, P. S. (2016). Selenium fertilization strategies for bio-fortification of food: an agro-ecosystem approach. Plant and Soil, 404, 99-112.
https://link.springer.com/article/10.1007/s11104-016-2830-4

76. Lyons, G. (2018). Biofortification of cereals with foliar selenium and iodine could reduce hypothyroidism. Frontiers in Plant Science, 9, 730.
https://www.frontiersin.org/journals/plant-science/articles/10.3389/fpl…

77. Duborská, E., Šebesta, M., Matulová, M., Zvěřina, O., & Urík, M. (2022). Current Strategies for Selenium and Iodine Biofortification in Crop Plants. Nutrients 2022, 14, 4717.
https://www.mdpi.com/2072-6643/14/22/4717

78. van Volksgezondheid, M., & en Sport, W. (2008). Naar behoud van een optimale jodiuminname-Advies-Gezondheidsraad. Accessed 17 October 2024
https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2008/09/30/naar-beho…

79. Ren Q, Fan J, Zhang Z, Zheng X, Delong GR. An environmental approach to correcting iodine deficiency: supplementing iodine in soil by iodination of irrigation water in remote areas. J Trace Elem Med Biol. 2008;22(1):1-8. doi: 10.1016/j.jtemb.2007.09.003. Epub 2007 Oct 17. PMID: 18319134.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18319134/

79a. Pereira, Leonel, and João Cotas. "Historical use of seaweed as an agricultural fertilizer in the European Atlantic area." Seaweeds as plant fertilizer, agricultural biostimulants and animal fodder. CRC Press, 2019. 1-22.
https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.1201/9780429487156-1/his…

80. Weng, H., Hong, C., Xia, T., Bao, L., Liu, H., & Li, D. (2013). Iodine biofortification of vegetable plants—An innovative method for iodine supplementation. Chinese Science Bulletin, 58, 2066-2072.
https://link.springer.com/article/10.1007/s11434-013-5709-2

81. Duborská E, Šebesta M, Matulová M, Zvěřina O, Urík M. Current Strategies for Selenium and Iodine Biofortification in Crop Plants. Nutrients. 2022 Nov 8;14(22):4717. doi: 10.3390/nu14224717. PMID: 36432402; PMCID: PMC9694821.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36432402/

82. Hong, C. L., Weng, H. X., Qin, Y. C., Yan, A. L., & Xie, L. L. (2008). Transfer of iodine from soil to vegetables by applying exogenous iodine. Agronomy for sustainable development, 28, 575-583.
https://link.springer.com/article/10.1051/agro:2008033

83. Raghunandan, B. L., Vyas, R. V., Patel, H. K., & Jhala, Y. K. (2019). Perspectives of seaweed as organic fertilizer in agriculture. Soil fertility management for sustainable development, 267-289.
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-981-13-5904-0_13

84. Jalali P, Roosta HR, Khodadadi M, Torkashvand AM, Jahromi MG. Effects of brown seaweed extract, silicon, and selenium on fruit quality and yield of tomato under different substrates. PLoS One. 2022 Dec 8;17(12):e0277923. doi: 10.1371/journal.pone.0277923. PMID: 36480512; PMCID: PMC9731418.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36480512/

85. Karthik, T., & Jayasri, M. A. (2023). Journal of Agriculture and Food Research. Journal of Agriculture and Food Research, 14, 100748.
https://www.researchgate.net/profile/Karthik_Thangaraj5/publication/373…

86. Cristea, G., Dehelean, A., Puscas, R., Covaciu, F. D., Hategan, A. R., Müller Molnár, C., & Magdas, D. A. (2023). Characterization and Differentiation of Wild and Cultivated Berries Based on Isotopic and Elemental Profiles. Applied Sciences, 13(5), 2980.
https://www.mdpi.com/2076-3417/13/5/2980

86a. Castañeda-Loaiza V, Oliveira M, Santos T, Schüler L, Lima AR, Gama F, Salazar M, Neng NR, Nogueira JMF, Varela J, Barreira L. Wild vs cultivated halophytes: Nutritional and functional differences. Food Chem. 2020 Dec 15;333:127536. doi: 10.1016/j.foodchem.2020.127536. Epub 2020 Jul 9. PMID: 32707417.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32707417/

86b. Srivastava, Reema. "Nutritional Quality of Some Cultivated and Wild Species of Amaranthus L." International Journal of pharmaceutical sciences and research 2.12 (2011): 3152.
https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=c0aeda92…

86c. Lei, Zhangying, et al. "From wild to cultivated crops: general shift in morphological and physiological traits for yield enhancement following domestication." Crop and Environment (2024).
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2773126X24000108

86d. Zhang, Hengyou, et al. "Back into the wild—Apply untapped genetic diversity of wild relatives for crop improvement." Evolutionary applications 10.1 (2017): 5-24.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/eva.12434

86e. Hebelstrup KH. Differences in nutritional quality between wild and domesticated forms of barley and emmer wheat. Plant Sci. 2017 Mar;256:1-4. doi: 10.1016/j.plantsci.2016.12.006. Epub 2016 Dec 15. PMID: 28167022.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28167022/

86f. Fernandez AR, Sáez A, Quintero C, Gleiser G, Aizen MA. Intentional and unintentional selection during plant domestication: herbivore damage, plant defensive traits and nutritional quality of fruit and seed crops. New Phytol. 2021 Aug;231(4):1586-1598. doi: 10.1111/nph.17452. Epub 2021 Jun 17. PMID: 33977519.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33977519/

87. Earthwise Organics. Mineral wheel, accessed 20 October 2024
https://earthwiseagriculture.net/the-mineral-wheel/

88. Xie, K., Cakmak, I., Wang, S., Zhang, F., & Guo, S. (2021). Synergistic and antagonistic interactions between potassium and magnesium in higher plants. The Crop Journal, 9(2), 249-256.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214514120301732

89. Cazzola R, Della Porta M, Manoni M, Iotti S, Pinotti L, Maier JA. Going to the roots of reduced magnesium dietary intake: A tradeoff between climate changes and sources. Heliyon. 2020 Nov 3;6(11):e05390. doi: 10.1016/j.heliyon.2020.e05390. PMID: 33204877; PMCID: PMC7649274.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33204877/

90. García-Herrera P, Morales P, Cámara M, Fernández-Ruiz V, Tardío J, Sánchez-Mata MC. Nutritional and Phytochemical Composition of Mediterranean Wild Vegetables after Culinary Treatment. Foods. 2020 Nov 28;9(12):1761. doi: 10.3390/foods9121761. PMID: 33260734; PMCID: PMC7760095.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33260734/

91. Nogoy KMC, Sun B, Shin S, Lee Y, Zi Li X, Choi SH, Park S. Fatty Acid Composition of Grain- and Grass-Fed Beef and Their Nutritional Value and Health Implication. Food Sci Anim Resour. 2022 Jan;42(1):18-33. doi: 10.5851/kosfa.2021.e73. Epub 2022 Jan 1. PMID: 35028571; PMCID: PMC8728510.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35028571/

92. Davis H, Magistrali A, Butler G, Stergiadis S. Nutritional Benefits from Fatty Acids in Organic and Grass-Fed Beef. Foods. 2022 Feb 23;11(5):646. doi: 10.3390/foods11050646. PMID: 35267281; PMCID: PMC8909876.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35267281/

93. Daley CA, Abbott A, Doyle PS, Nader GA, Larson S. A review of fatty acid profiles and antioxidant content in grass-fed and grain-fed beef. Nutr J. 2010 Mar 10;9:10. doi: 10.1186/1475-2891-9-10. PMID: 20219103; PMCID: PMC2846864.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20219103/

94. van Vliet S, Bain JR, Muehlbauer MJ, Provenza FD, Kronberg SL, Pieper CF, Huffman KM. A metabolomics comparison of plant-based meat and grass-fed meat indicates large nutritional differences despite comparable Nutrition Facts panels. Sci Rep. 2021 Jul 5;11(1):13828. doi: 10.1038/s41598-021-93100-3. PMID: 34226581; PMCID: PMC8257669.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34226581/

95. Dillard, C. J., & German, J. B. (2000). Phytochemicals: nutraceuticals and human health. Journal of the Science of Food and Agriculture, 80(12), 1744-1756.
https://scijournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/1097-0010(2…

96. Li C, Bishop TRP, Imamura F, Sharp SJ, Pearce M, Brage S, Ong KK, Ahsan H, Bes-Rastrollo M, Beulens JWJ, den Braver N, Byberg L, Canhada S, Chen Z, Chung HF, Cortés-Valencia A, Djousse L, Drouin-Chartier JP, Du H, Du S, Duncan BB, Gaziano JM, Gordon-Larsen P, Goto A, Haghighatdoost F, Härkänen T, Hashemian M, Hu FB, Ittermann T, Järvinen R, Kakkoura MG, Neelakantan N, Knekt P, Lajous M, Li Y, Magliano DJ, Malekzadeh R, Le Marchand L, Marques-Vidal P, Martinez-Gonzalez MA, Maskarinec G, Mishra GD, Mohammadifard N, O'Donoghue G, O'Gorman D, Popkin B, Poustchi H, Sarrafzadegan N, Sawada N, Schmidt MI, Shaw JE, Soedamah-Muthu S, Stern D, Tong L, van Dam RM, Völzke H, Willett WC, Wolk A, Yu C; EPIC-InterAct Consortium; Forouhi NG, Wareham NJ. Meat consumption and incident type 2 diabetes: an individual-participant federated meta-analysis of 1·97 million adults with 100 000 incident cases from 31 cohorts in 20 countries. Lancet Diabetes Endocrinol. 2024 Sep;12(9):619-630. doi: 10.1016/S2213-8587(24)00179-7. PMID: 39174161.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39174161/

97. O'Keefe JH Jr, Cordain L. Cardiovascular disease resulting from a diet and lifestyle at odds with our Paleolithic genome: how to become a 21st-century hunter-gatherer. Mayo Clin Proc. 2004 Jan;79(1):101-8. doi: 10.4065/79.1.101. PMID: 14708953.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14708953/

97a. Siddiqui, Tohfa, et al. "Terpenoids in Essential Oils: chemistry, classification, and potential impact on human health and industry." Phytomedicine plus (2024): 100549.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2667031324000277

97b. Ren Y, Wang C, Xu J, Wang S. Cafestol and Kahweol: A Review on Their Bioactivities and Pharmacological Properties. Int J Mol Sci. 2019 Aug 30;20(17):4238. doi: 10.3390/ijms20174238. PMID: 31480213; PMCID: PMC6747192.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6747192/

98. Soriano, A., & Sánchez-García, C. (2021). Nutritional composition of game meat from wild species harvested in Europe. Meat and Nutrition, 77-100.
https://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=CQc_EAAAQBAJ&oi=fnd&pg=PA77&…

99. Frankel 2nd, E. N. (2005). Lipid oxidation 2nd eidtion. Dundee, Scotland: The Oily Press LTD.
https://shop.elsevier.com/books/lipid-oxidation/frankel/978-0-9531949-8…

100. Morales A, Marmesat S, Dobarganes MC, Márquez-Ruiz G, Velasco J. Quantitative analysis of hydroperoxy-, keto- and hydroxy-dienes in refined vegetable oils. J Chromatogr A. 2012 Mar 16;1229:190-7. doi: 10.1016/j.chroma.2012.01.039. Epub 2012 Jan 24. PMID: 22321954.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22321954/

101. Bulanda S, Janoszka B. Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) in Roasted Pork Meat and the Effect of Dried Fruits on PAH Content. Int J Environ Res Public Health. 2023 Mar 10;20(6):4922. doi: 10.3390/ijerph20064922. PMID: 36981831; PMCID: PMC10049194.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10049194/#:~:text=PAHs%20in%20….

102. Sivasubramanian BP, Dave M, Panchal V, Saifa-Bonsu J, Konka S, Noei F, Nagaraj S, Terpari U, Savani P, Vekaria PH, Samala Venkata V, Manjani L. Comprehensive Review of Red Meat Consumption and the Risk of Cancer. Cureus. 2023 Sep 15;15(9):e45324. doi: 10.7759/cureus.45324. PMID: 37849565; PMCID: PMC10577092.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37849565/

103. Qigang N, Afra A, Ramírez-Coronel AA, Turki Jalil A, Mohammadi MJ, Gatea MA, Efriza, Asban P, Mousavi SK, Kanani P, Mombeni Kazemi F, Hormati M, Kiani F. The effect of polycyclic aromatic hydrocarbon biomarkers on cardiovascular diseases. Rev Environ Health. 2023 Oct 2. doi: 10.1515/reveh-2023-0070. Epub ahead of print. PMID: 37775307.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37775307/

104. Domínguez R, Pateiro M, Gagaoua M, Barba FJ, Zhang W, Lorenzo JM. A Comprehensive Review on Lipid Oxidation in Meat and Meat Products. Antioxidants (Basel). 2019 Sep 25;8(10):429. doi: 10.3390/antiox8100429. PMID: 31557858; PMCID: PMC6827023.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31557858/

105. Beddows CG, Jagait C, Kelly MJ. Preservation of alpha-tocopherol in sunflower oil by herbs and spices. Int J Food Sci Nutr. 2000 Sep;51(5):327-39. doi: 10.1080/096374800426920. PMID: 11103298.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11103298/

106. Sargent JR. Fish oils and human diet. Br J Nutr. 1997 Jul;78 Suppl 1:S5-13. doi: 10.1079/bjn19970131. PMID: 9292771.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9292771/

107. Sargent JR, Tacon AG. Development of farmed fish: a nutritionally necessary alternative to meat. Proc Nutr Soc. 1999 May;58(2):377-83. doi: 10.1017/s0029665199001366. PMID: 10466180.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10466180/

108. Farmed Salmon vs. Wild Salmon. Washinton State Department of Health, accessed 2 May 2024
https://doh.wa.gov/community-and-environment/food/fish/farmed-salmon#:~….

109. Willer, D. F., Newton, R., Malcorps, W., Kok, B., Little, D., Lofstedt, A., ... & Robinson, J. P. (2024). Wild fish consumption can balance nutrient retention in farmed fish. Nature Food, 1-9.
https://www.nature.com/articles/s43016-024-00932-z

110. Neufingerl N, Eilander A. Nutrient Intake and Status in Children and Adolescents Consuming Plant-Based Diets Compared to Meat-Eaters: A Systematic Review. Nutrients. 2023 Oct 11;15(20):4341. doi: 10.3390/nu15204341. PMID: 37892416; PMCID: PMC10609337.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37892416/

111. Mann GV, Shaffer RD, Rich A. Physical fitness and immunity to heart-disease in Masai. Lancet. 1965 Dec 25;2(7426):1308-10. doi: 10.1016/s0140-6736(65)92337-8. PMID: 4165302.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/4165302/

112. Taylor CB, Ho KJ. Studies on the Masai. Am J Clin Nutr. 1971 Nov;24(11):1291-3. doi: 10.1093/ajcn/24.11.1291. PMID: 5116471.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/5116471/

113. Mann GV, Spoerry A, Gray M, Jarashow D. Atherosclerosis in the Masai. Am J Epidemiol. 1972 Jan;95(1):26-37. doi: 10.1093/oxfordjournals.aje.a121365. PMID: 5007361.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/5007361/

114. Baxter NT, Schmidt AW, Venkataraman A, Kim KS, Waldron C, Schmidt TM. Dynamics of Human Gut Microbiota and Short-Chain Fatty Acids in Response to Dietary Interventions with Three Fermentable Fibers. mBio. 2019 Jan 29;10(1):e02566-18. doi: 10.1128/mBio.02566-18. PMID: 30696735; PMCID: PMC6355990.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30696735/

115. Xiong RG, Zhou DD, Wu SX, Huang SY, Saimaiti A, Yang ZJ, Shang A, Zhao CN, Gan RY, Li HB. Health Benefits and Side Effects of Short-Chain Fatty Acids. Foods. 2022 Sep 15;11(18):2863. doi: 10.3390/foods11182863. PMID: 36140990; PMCID: PMC9498509.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9498509/

116. De Filippo C, Cavalieri D, Di Paola M, Ramazzotti M, Poullet JB, Massart S, Collini S, Pieraccini G, Lionetti P. Impact of diet in shaping gut microbiota revealed by a comparative study in children from Europe and rural Africa. Proc Natl Acad Sci U S A. 2010 Aug 17;107(33):14691-6. doi: 10.1073/pnas.1005963107. Epub 2010 Aug 2. PMID: 20679230; PMCID: PMC2930426.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20679230/

117. Campbell A, Gdanetz K, Schmidt AW, Schmidt TM. H2 generated by fermentation in the human gut microbiome influences metabolism and competitive fitness of gut butyrate producers. Microbiome. 2023 Jun 15;11(1):133. doi: 10.1186/s40168-023-01565-3. PMID: 37322527; PMCID: PMC10268494.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37322527/

118. Mutuyemungu E, Motta-Romero HA, Yang Q, Liu S, Liu S, Singh M, Rose DJ. Megasphaera elsdenii, a commensal member of the gut microbiota, is associated with elevated gas production during in vitro fermentation. Gut Microbiome (Camb). 2023 Dec 21;5:e1. doi: 10.1017/gmb.2023.18. PMID: 39290659; PMCID: PMC11406407.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39290659/

119. Modesto A, Cameron NR, Varghese C, Peters N, Stokes B, Phillips A, Bissett I, O'Grady G. Meta-Analysis of the Composition of Human Intestinal Gases. Dig Dis Sci. 2022 Aug;67(8):3842-3859. doi: 10.1007/s10620-021-07254-1. Epub 2021 Oct 8. PMID: 34623578.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34623578/

120. Dixon BJ, Tang J, Zhang JH. The evolution of molecular hydrogen: a noteworthy potential therapy with clinical significance. Med Gas Res. 2013 May 16;3(1):10. doi: 10.1186/2045-9912-3-10. PMID: 23680032; PMCID: PMC3660246.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23680032/

121. Ohta S. Molecular hydrogen as a novel antioxidant: overview of the advantages of hydrogen for medical applications. Methods Enzymol. 2015;555:289-317. doi: 10.1016/bs.mie.2014.11.038. Epub 2015 Jan 21. PMID: 25747486.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25747486/

121a. Cosun Nutrition Center. Factsheet Consumption of protein in the Netherlands. Intake of plant and animal protein based on the sixth Dutch National Food Consumption Survey 2019-2021, accessed 29 October 2024
https://cosunnutritioncenter.com/wp-content/uploads/2024/06/Factsheet-C…

121b. Cosun Nutrition Center. Factsheet Plant based proteins. Accessed 29 October 2024.
https://cosunnutritioncenter.com/wp-content/uploads/2023/07/Fact-sheet-…

122. Lépine G, Fouillet H, Rémond D, Huneau JF, Mariotti F, Polakof S. A Scoping Review: Metabolomics Signatures Associated with Animal and Plant Protein Intake and Their Potential Relation with Cardiometabolic Risk. Adv Nutr. 2021 Dec 1;12(6):2112-2131. doi: 10.1093/advances/nmab073. PMID: 34229350; PMCID: PMC8634484.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34229350/

123. Pinckaers, P. J., Domić, J., Petrick, H. L., Holwerda, A. M., Trommelen, J., Hendriks, F. K., ... & van Loon, L. J. (2024). Higher muscle protein synthesis rates following ingestion of an omnivorous meal compared with an isocaloric and isonitrogenous vegan meal in healthy, older adults. The Journal of nutrition, 154(7), 2120-2132.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022316623727235

Ergothioneine

123a. Jew, Stephanie, et al. "Nutrient essentiality revisited." Journal of Functional foods 14 (2015): 203-209.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1756464615000286

124. Tian X, Thorne JL, Moore JB. Ergothioneine: an underrecognised dietary micronutrient required for healthy ageing? Br J Nutr. 2023 Jan 14;129(1):104-114. doi: 10.1017/S0007114522003592. PMID: 38018890; PMCID: PMC9816654.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38018890/

125. Fong ZW, Tang RMY, Cheah IK, Leow DMK, Chen L, Halliwell B. Ergothioneine and mitochondria: An important protective mechanism? Biochem Biophys Res Commun. 2024 Sep 24;726:150269. doi: 10.1016/j.bbrc.2024.150269. Epub 2024 Jun 19. PMID: 38909533.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38909533/

126. Power, R. C., Salazar-García, D. C., Straus, L. G., Morales, M. R. G., & Henry, A. G. (2015). Microremains from El Mirón Cave human dental calculus suggest a mixed plant–animal subsistence economy during the Magdalenian in Northern Iberia. Journal of archaeological science, 60, 39-46.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305440315001296

127. O'Regan, H. J., Lamb, A. L., & Wilkinson, D. M. (2016). The missing mushrooms: Searching for fungi in ancient human dietary analysis. Journal of Archaeological Science, 75, 139-143.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305440316301455

128. Oldest evidence for the use of mushrooms as a food source.Max-Planck-Gesellschaft. April 16, 2015
https://www.mpg.de/9173780/mushrooms-food-source-stone-age

129. Wakchaure, G. C. (2011). Production and marketing of mushrooms: global and national scenario. Mushrooms-cultivation, marketing and consumption, 15-22.
https://www.researchgate.net/publication/235951347_Production_and_Marke…

130. Gründemann D, Hartmann L, Flögel S. The ergothioneine transporter (ETT): substrates and locations, an inventory. FEBS Lett. 2022 May;596(10):1252-1269. doi: 10.1002/1873-3468.14269. Epub 2022 Jan 7. PMID: 34958679.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34958679/

131. Halliwell B, Cheah I. Are age-related neurodegenerative diseases caused by a lack of the diet-derived compound ergothioneine? Free Radic Biol Med. 2024 May 1;217:60-67. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2024.03.009. Epub 2024 Mar 14. PMID: 38492784.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38492784/

132. Jenny KA, Mose G, Haupt DJ, Hondal RJ. Oxidized Forms of Ergothioneine Are Substrates for Mammalian Thioredoxin Reductase. Antioxidants (Basel). 2022 Jan 19;11(2):185. doi: 10.3390/antiox11020185. PMID: 35204068; PMCID: PMC8868364.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35204068/

Phytochemicals

133. Wink, M. (2011). Annual plant reviews, biochemistry of plant secondary metabolism. John Wiley & Sons.

https://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=K8P5gScLklYC&oi=fnd&pg=PP7&d…

134. Wink M. Evolution of secondary metabolites from an ecological and molecular phylogenetic perspective. Phytochemistry. 2003 Sep;64(1):3-19. doi: 10.1016/s0031-9422(03)00300-5. PMID: 12946402.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12946402/

135. Pan MH, Lai CS, Dushenkov S, Ho CT. Modulation of inflammatory genes by natural dietary bioactive compounds. J Agric Food Chem. 2009 Jun 10;57(11):4467-77. doi: 10.1021/jf900612n. PMID: 19489612.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19489612/

136. Seymour EM, Bennink MR, Bolling SF. Diet-relevant phytochemical intake affects the cardiac AhR and nrf2 transcriptome and reduces heart failure in hypertensive rats. J Nutr Biochem. 2013 Sep;24(9):1580-6. doi: 10.1016/j.jnutbio.2013.01.008. Epub 2013 Mar 22. PMID: 23528973; PMCID: PMC3893821.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23528973/

136a. Pagliaro B, Santolamazza C, Simonelli F, Rubattu S. Phytochemical Compounds and Protection from Cardiovascular Diseases: A State of the Art. Biomed Res Int. 2015;2015:918069. doi: 10.1155/2015/918069. Epub 2015 Oct 4. PMID: 26504846; PMCID: PMC4609427.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4609427/

136b. Hamedi-Shahraki S, Jowshan MR, Zolghadrpour MA, Amirkhizi F, Asghari S. Dietary phytochemical index is favorably associated with oxidative stress status and cardiovascular risk factors in adults with obesity. Sci Rep. 2023 Apr 29;13(1):7035. doi: 10.1038/s41598-023-34064-4. PMID: 37120685; PMCID: PMC10148862..
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37120685/

136c. Haines DD, Cowan FM, Tosaki A. Evolving Strategies for Use of Phytochemicals in Prevention and Long-Term Management of Cardiovascular Diseases (CVD). Int J Mol Sci. 2024 Jun 4;25(11):6176. doi: 10.3390/ijms25116176. PMID: 38892364; PMCID: PMC11173167.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11173167/

137. Wagner AE, Terschluesen AM, Rimbach G. Health promoting effects of brassica-derived phytochemicals: from chemopreventive and anti-inflammatory activities to epigenetic regulation. Oxid Med Cell Longev. 2013;2013:964539. doi: 10.1155/2013/964539. Epub 2013 Dec 23. PMID: 24454992; PMCID: PMC3885109.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24454992/

138. Minich DM, Bland JS. Dietary management of the metabolic syndrome beyond macronutrients. Nutr Rev. 2008 Aug;66(8):429-44. doi: 10.1111/j.1753-4887.2008.00075.x. PMID: 18667004.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18667004/

139. Patil JR, Chidambara Murthy KN, Jayaprakasha GK, Chetti MB, Patil BS. Bioactive compounds from Mexican lime ( Citrus aurantifolia ) juice induce apoptosis in human pancreatic cells. J Agric Food Chem. 2009 Nov 25;57(22):10933-42. doi: 10.1021/jf901718u. PMID: 19919125.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19919125/

140. Dillard, Cora J., and J. Bruce German. "Phytochemicals: nutraceuticals and human health." Journal of the Science of Food and Agriculture 80.12 (2000): 1744-1756.
https://scijournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/1097-0010(2…

141. Lambert MR, Edwards TM. Hormonally active phytochemicals and vertebrate evolution. Evol Appl. 2017 Mar 23;10(5):419-432. doi: 10.1111/eva.12469. PMID: 28515776; PMCID: PMC5427676.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28515776/

142. Rudzińska A, Juchaniuk P, Oberda J, Wiśniewska J, Wojdan W, Szklener K, Mańdziuk S. Phytochemicals in Cancer Treatment and Cancer Prevention-Review on Epidemiological Data and Clinical Trials. Nutrients. 2023 Apr 14;15(8):1896. doi: 10.3390/nu15081896. PMID: 37111115; PMCID: PMC10144429.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37111115/

142a. Chou PJ, Peter RM, Shannar A, Pan Y, Dave PD, Xu J, Sarwar MS, Kong AN. Epigenetics of Dietary Phytochemicals in Cancer Prevention: Fact or Fiction. Cancer J. 2024 Sep-Oct 01;30(5):320-328. doi: 10.1097/PPO.0000000000000742. PMID: 39312452.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39312452/

143. Martel J, Ojcius DM, Ko YF, Young JD. Phytochemicals as Prebiotics and Biological Stress Inducers. Trends Biochem Sci. 2020 Jun;45(6):462-471. doi: 10.1016/j.tibs.2020.02.008. Epub 2020 Mar 17. PMID: 32413323.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32413323/

144. Bryan HK, Olayanju A, Goldring CE, Park BK. The Nrf2 cell defence pathway: Keap1-dependent and -independent mechanisms of regulation. Biochem Pharmacol. 2013 Mar 15;85(6):705-17. doi: 10.1016/j.bcp.2012.11.016. Epub 2012 Dec 5. PMID: 23219527.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23219527/

145. Hayes JD, Dinkova-Kostova AT. The Nrf2 regulatory network provides an interface between redox and intermediary metabolism. Trends Biochem Sci. 2014 Apr;39(4):199-218. doi: 10.1016/j.tibs.2014.02.002. Epub 2014 Mar 16. PMID: 24647116.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24647116/

146. Tebay LE, Robertson H, Durant ST, Vitale SR, Penning TM, Dinkova-Kostova AT, Hayes JD. Mechanisms of activation of the transcription factor Nrf2 by redox stressors, nutrient cues, and energy status and the pathways through which it attenuates degenerative disease. Free Radic Biol Med. 2015 Nov;88(Pt B):108-146. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2015.06.021. Epub 2015 Jun 27. PMID: 26122708; PMCID: PMC4659505.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26122708/

147. Reuland DJ, McCord JM, Hamilton KL. The role of Nrf2 in the attenuation of cardiovascular disease. Exerc Sport Sci Rev. 2013 Jul;41(3):162-8. doi: 10.1097/JES.0b013e3182948a1e. PMID: 23558695.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23558695/

148. Choi BH, Kang KS, Kwak MK. Effect of redox modulating NRF2 activators on chronic kidney disease. Molecules. 2014 Aug 20;19(8):12727-59. doi: 10.3390/molecules190812727. PMID: 25140450; PMCID: PMC6271622.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25140450/

149. Forman HJ, Davies KJ, Ursini F. How do nutritional antioxidants really work: nucleophilic tone and para-hormesis versus free radical scavenging in vivo. Free Radic Biol Med. 2014 Jan;66:24-35. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2013.05.045. Epub 2013 Jun 6. Erratum in: Free Radic Biol Med. 2014 Sep;74:307. PMID: 23747930; PMCID: PMC3852196.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23747930/

150. Espinosa-Diez C, Miguel V, Mennerich D, Kietzmann T, Sánchez-Pérez P, Cadenas S, Lamas S. Antioxidant responses and cellular adjustments to oxidative stress. Redox Biol. 2015 Dec;6:183-197. doi: 10.1016/j.redox.2015.07.008. Epub 2015 Jul 21. PMID: 26233704; PMCID: PMC4534574.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26233704/

151. Mitsuishi Y, Motohashi H, Yamamoto M. The Keap1-Nrf2 system in cancers: stress response and anabolic metabolism. Front Oncol. 2012 Dec 26;2:200. doi: 10.3389/fonc.2012.00200. PMID: 23272301; PMCID: PMC3530133.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23272301/

152. Pamplona R, Costantini D. Molecular and structural antioxidant defenses against oxidative stress in animals. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2011 Oct;301(4):R843-63. doi: 10.1152/ajpregu.00034.2011. Epub 2011 Jul 20. PMID: 21775650.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21775650/

153. Jiménez-Osorio AS, González-Reyes S, Pedraza-Chaverri J. Natural Nrf2 activators in diabetes. Clin Chim Acta. 2015 Aug 25;448:182-92. doi: 10.1016/j.cca.2015.07.009. Epub 2015 Jul 9. PMID: 26165427.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26165427/

154. Ma Q. Advances in Mechanisms of Anti-oxidation, Published on March 7, 2014, Author: Qiang Ma

Specialty: Endocrinology, Rheumatology, Institution: Receptor Biology Laboratory, Health Effects Laboratory Division, National Institute for Occupational Safety and Health, Centers for Disease Control and Prevention
https://www.discoverymedicine.com/Qiang-Ma/2014/03/07/advances-in-mecha…

155. Berridge MJ. Vitamin D cell signalling in health and disease. Biochem Biophys Res Commun. 2015 Apr 24;460(1):53-71. doi: 10.1016/j.bbrc.2015.01.008. PMID: 25998734.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25998734/

156. Juge N, Mithen RF, Traka M. Molecular basis for chemoprevention by sulforaphane: a comprehensive review. Cell Mol Life Sci. 2007 May;64(9):1105-27. doi: 10.1007/s00018-007-6484-5. PMID: 17396224; PMCID: PMC11136334.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17396224/

157. Benzie IF, Choi SW. Antioxidants in food: content, measurement, significance, action, cautions, caveats, and research needs. Adv Food Nutr Res. 2014;71:1-53. doi: 10.1016/B978-0-12-800270-4.00001-8. PMID: 24484938.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24484938/

158. Chowdhry S, Zhang Y, McMahon M, Sutherland C, Cuadrado A, Hayes JD. Nrf2 is controlled by two distinct β-TrCP recognition motifs in its Neh6 domain, one of which can be modulated by GSK-3 activity. Oncogene. 2013 Aug 8;32(32):3765-81. doi: 10.1038/onc.2012.388. Epub 2012 Sep 10. PMID: 22964642; PMCID: PMC3522573.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22964642/

159. Dinkova-Kostova AT. Phytochemicals as protectors against ultraviolet radiation: versatility of effects and mechanisms. Planta Med. 2008 Oct;74(13):1548-59. doi: 10.1055/s-2008-1081296. Epub 2008 Aug 11. PMID: 18696411.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18696411/

159a. Ames BN, Gold LS. Paracelsus to parascience: the environmental cancer distraction. Mutat Res. 2000 Jan 17;447(1):3-13. doi: 10.1016/s0027-5107(99)00194-3. PMID: 10686303.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10686303/

159b. Goya-Jorge E, Jorge Rodríguez ME, Veitía MS, Giner RM. Plant Occurring Flavonoids as Modulators of the Aryl Hydrocarbon Receptor. Molecules. 2021 Apr 16;26(8):2315. doi: 10.3390/molecules26082315. PMID: 33923487; PMCID: PMC8073824.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33923487/

159c. Murray IA, Patterson AD, Perdew GH. Aryl hydrocarbon receptor ligands in cancer: friend and foe. Nat Rev Cancer. 2014 Dec;14(12):801-14. doi: 10.1038/nrc3846. PMID: 25568920; PMCID: PMC4401080.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25568920/

159d. Paris A, Tardif N, Galibert MD, Corre S. AhR and Cancer: From Gene Profiling to Targeted Therapy. Int J Mol Sci. 2021 Jan 13;22(2):752. doi: 10.3390/ijms22020752. PMID: 33451095; PMCID: PMC7828536.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33451095/

159e. Kim DJ, Venkataraman A, Jain PC, Wiesler EP, DeBlasio M, Klein J, Tu SS, Lee S, Medzhitov R, Iwasaki A. Vitamin B12 and folic acid alleviate symptoms of nutritional deficiency by antagonizing aryl hydrocarbon receptor. Proc Natl Acad Sci U S A. 2020 Jul 7;117(27):15837-15845. doi: 10.1073/pnas.2006949117. Epub 2020 Jun 22. PMID: 32571957; PMCID: PMC7355044.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32571957/

159f. Szaefer H, Licznerska B, Baer-Dubowska W. The Aryl Hydrocarbon Receptor and Its Crosstalk: A Chemopreventive Target of Naturally Occurring and Modified Phytochemicals. Molecules. 2024 Sep 10;29(18):4283. doi: 10.3390/molecules29184283. PMID: 39339278; PMCID: PMC11433792.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39339278/

159i. Vogel CFA, Van Winkle LS, Esser C, Haarmann-Stemmann T. The aryl hydrocarbon receptor as a target of environmental stressors - Implications for pollution mediated stress and inflammatory responses. Redox Biol. 2020 Jul;34:101530. doi: 10.1016/j.redox.2020.101530. Epub 2020 Apr 18. PMID: 32354640; PMCID: PMC7327980.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32354640/

160. Veeramachaneni S, Wang XD. Carotenoids and lung cancer prevention. Front Biosci (Schol Ed). 2009 Jun 1;1(1):258-74. doi: 10.2741/S25. PMID: 19482701.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19482701/

161. Benzie IF. Evolution of antioxidant defence mechanisms. Eur J Nutr. 2000 Apr;39(2):53-61. doi: 10.1007/s003940070030. PMID: 10918985.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10918985/

162. Kumar H, Kim IS, More SV, Kim BW, Choi DK. Natural product-derived pharmacological modulators of Nrf2/ARE pathway for chronic diseases. Nat Prod Rep. 2014 Jan;31(1):109-39. doi: 10.1039/c3np70065h. PMID: 24292194.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24292194/

163. Maher J, Yamamoto M. The rise of antioxidant signaling--the evolution and hormetic actions of Nrf2. Toxicol Appl Pharmacol. 2010 Apr 1;244(1):4-15. doi: 10.1016/j.taap.2010.01.011. Epub 2010 Feb 1. PMID: 20122947.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20122947/

164. Kensler TW, Wakabayashi N. Nrf2: friend or foe for chemoprevention? Carcinogenesis. 2010 Jan;31(1):90-9. doi: 10.1093/carcin/bgp231. Epub 2009 Sep 30. PMID: 19793802; PMCID: PMC2802668.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19793802/

165. Stefanson AL, Bakovic M. Dietary regulation of Keap1/Nrf2/ARE pathway: focus on plant-derived compounds and trace minerals. Nutrients. 2014 Sep 19;6(9):3777-801. doi: 10.3390/nu6093777. PMID: 25244368; PMCID: PMC4179188.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25244368/

166. Kim, Jinu, Hee-Seong Jang, and Kwon Moo Park. "Reactive oxygen species generated by renal ischemia and reperfusion trigger protection against subsequent renal ischemia and reperfusion injury in mice." American Journal of Physiology-Renal Physiology 298.1 (2010): F158-F166.
https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/ajprenal.00474.2009

167. de Zeeuw D, Akizawa T, Audhya P, Bakris GL, Chin M, Christ-Schmidt H, Goldsberry A, Houser M, Krauth M, Lambers Heerspink HJ, McMurray JJ, Meyer CJ, Parving HH, Remuzzi G, Toto RD, Vaziri ND, Wanner C, Wittes J, Wrolstad D, Chertow GM; BEACON Trial Investigators. Bardoxolone methyl in type 2 diabetes and stage 4 chronic kidney disease. N Engl J Med. 2013 Dec 26;369(26):2492-503. doi: 10.1056/NEJMoa1306033. Epub 2013 Nov 9. PMID: 24206459; PMCID: PMC4496027.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24206459/

Hormesis

168. Calabrese EJ. Hormesis within a mechanistic context. Homeopathy. 2015 Apr;104(2):90-6. doi: 10.1016/j.homp.2015.01.002. Epub 2015 Feb 25. PMID: 25869973.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25869973/

169. Luckey TD. Atomic bomb health benefits. Dose Response. 2008;6(4):369-82. doi: 10.2203/dose-response.08-009.Luckey. Epub 2008 Aug 11. PMID: 19088902; PMCID: PMC2592990.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19088902/

170. Calabrese EJ, Baldwin LA. Hormesis: the dose-response revolution. Annu Rev Pharmacol Toxicol. 2003;43:175-97. doi: 10.1146/annurev.pharmtox.43.100901.140223. Epub 2002 Jan 10. PMID: 12195028.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12195028/

171. Feinendegen LE, Pollycove M, Neumann RD. Whole-body responses to low-level radiation exposure: new concepts in mammalian radiobiology. Exp Hematol. 2007 Apr;35(4 Suppl 1):37-46. doi: 10.1016/j.exphem.2007.01.011. PMID: 17379086.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17379086/

172. Mothersill C, Seymour C. Radiation-induced bystander effects and adaptive responses--the Yin and Yang of low dose radiobiology? Mutat Res. 2004 Dec 2;568(1):121-8. doi: 10.1016/j.mrfmmm.2004.06.050. PMID: 15530545.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15530545/

173. Yang W, Hekimi S. A mitochondrial superoxide signal triggers increased longevity in Caenorhabditis elegans. PLoS Biol. 2010 Dec 7;8(12):e1000556. doi: 10.1371/journal.pbio.1000556. PMID: 21151885; PMCID: PMC2998438.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21151885/

174. Moyer MW. The myth of antioxidants. Sci Am. 2013 Feb;308(2):62-7. doi: 10.1038/scientificamerican0213-62. PMID: 23367786.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23367786/

175. Schaar CE, Dues DJ, Spielbauer KK, Machiela E, Cooper JF, Senchuk M, Hekimi S, Van Raamsdonk JM. Mitochondrial and cytoplasmic ROS have opposing effects on lifespan. PLoS Genet. 2015 Feb 11;11(2):e1004972. doi: 10.1371/journal.pgen.1004972. PMID: 25671321; PMCID: PMC4335496.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25671321/

176. Peternelj TT, Coombes JS. Antioxidant supplementation during exercise training: beneficial or detrimental? Sports Med. 2011 Dec 1;41(12):1043-69. doi: 10.2165/11594400-000000000-00000. PMID: 22060178.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22060178/

177. Oh MM, Carey EE, Rajashekar CB. Environmental stresses induce health-promoting phytochemicals in lettuce. Plant Physiol Biochem. 2009 Jul;47(7):578-83. doi: 10.1016/j.plaphy.2009.02.008. Epub 2009 Feb 28. PMID: 19297184.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19297184/

178. Selmar D, Kleinwächter M. Stress enhances the synthesis of secondary plant products: the impact of stress-related over-reduction on the accumulation of natural products. Plant Cell Physiol. 2013 Jun;54(6):817-26. doi: 10.1093/pcp/pct054. Epub 2013 Apr 23. PMID: 23612932
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23612932/

179. Ashraf, Muhammad A., et al. "Environmental stress and secondary metabolites in plants: an overview." Plant metabolites and regulation under environmental stress (2018): 153-167.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780128126899000…

180. Khare, Shubhra, et al. "Plant secondary metabolites synthesis and their regulations under biotic and abiotic constraints." Journal of Plant Biology 63 (2020): 203-216.
https://link.springer.com/article/10.1007/s12374-020-09245-7

181. Isah T. Stress and defense responses in plant secondary metabolites production. Biol Res. 2019 Jul 29;52(1):39. doi: 10.1186/s40659-019-0246-3. PMID: 31358053; PMCID: PMC6661828.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31358053/

182. Mangoale RM, Afolayan AJ. Comparative Phytochemical Constituents and Antioxidant Activity of Wild and Cultivated Alepidea amatymbica Eckl & Zeyh. Biomed Res Int. 2020 Apr 13;2020:5808624. doi: 10.1155/2020/5808624. PMID: 32352000; PMCID: PMC7174954.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32352000/

183. Šic Žlabur J, Radman S, Fabek Uher S, Opačić N, Benko B, Galić A, Samirić P, Voća S. Plant Response to Mechanically-Induced Stress: A Case Study on Specialized Metabolites of Leafy Vegetables. Plants (Basel). 2021 Dec 2;10(12):2650. doi: 10.3390/plants10122650. PMID: 34961120; PMCID: PMC8709336.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34961120/

184. Simsek, Miray, and Kristin Whitney. "Examination of Primary and Secondary Metabolites Associated with a Plant-Based Diet and Their Impact on Human Health." Foods 13.7 (2024): 1020.
https://www.mdpi.com/2304-8158/13/7/1020

185. Šola I, Gmižić D, Pinterić M, Tot A, Ludwig-Müller J. Adjustments of the Phytochemical Profile of Broccoli to Low and High Growing Temperatures: Implications for the Bioactivity of Its Extracts. Int J Mol Sci. 2024 Mar 26;25(7):3677. doi: 10.3390/ijms25073677. PMID: 38612494; PMCID: PMC11011926.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38612494/

186. Ueda H, Kikuta Y, Matsuda K. Plant communication: mediated by individual or blended VOCs? Plant Signal Behav. 2012 Feb;7(2):222-6. doi: 10.4161/psb.18765. Epub 2012 Feb 1. PMID: 22353877; PMCID: PMC3405699.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22353877/

187. Divekar PA, Narayana S, Divekar BA, Kumar R, Gadratagi BG, Ray A, Singh AK, Rani V, Singh V, Singh AK, Kumar A, Singh RP, Meena RS, Behera TK. Plant Secondary Metabolites as Defense Tools against Herbivores for Sustainable Crop Protection. Int J Mol Sci. 2022 Feb 28;23(5):2690. doi: 10.3390/ijms23052690. PMID: 35269836; PMCID: PMC8910576.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35269836/

188. Aratani Y, Uemura T, Hagihara T, Matsui K, Toyota M. Green leaf volatile sensory calcium transduction in Arabidopsis. Nat Commun. 2023 Oct 17;14(1):6236. doi: 10.1038/s41467-023-41589-9. PMID: 37848440; PMCID: PMC10582025.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37848440/

189. Mikulic-Petkovsek M, Schmitzer V, Slatnar A, Stampar F, Veberic R. Composition of sugars, organic acids, and total phenolics in 25 wild or cultivated berry species. J Food Sci. 2012 Oct;77(10):C1064-70. doi: 10.1111/j.1750-3841.2012.02896.x. Epub 2012 Aug 27. PMID: 22924969.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22924969/

190. Fenech M, Amaya I, Valpuesta V, Botella MA. Vitamin C Content in Fruits: Biosynthesis and Regulation. Front Plant Sci. 2019 Jan 24;9:2006. doi: 10.3389/fpls.2018.02006. PMID: 30733729; PMCID: PMC6353827.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30733729/

191. Xiao M, Li Z, Zhu L, Wang J, Zhang B, Zheng F, Zhao B, Zhang H, Wang Y, Zhang Z. The Multiple Roles of Ascorbate in the Abiotic Stress Response of Plants: Antioxidant, Cofactor, and Regulator. Front Plant Sci. 2021 Apr 12;12:598173. doi: 10.3389/fpls.2021.598173. PMID: 33912200; PMCID: PMC8072462.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33912200/

191a. Venkatesh J, Park SW. Role of L-ascorbate in alleviating abiotic stresses in crop plants. Bot Stud. 2014 Dec;55(1):38. doi: 10.1186/1999-3110-55-38. Epub 2014 Apr 9. PMID: 28510969; PMCID: PMC5432849.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5432849/

192. Gaafar AA, Ali SI, El-Shawadfy MA, Salama ZA, Sekara A, Ulrichs C, Abdelhamid MT. Ascorbic Acid Induces the Increase of Secondary Metabolites, Antioxidant Activity, Growth, and Productivity of the Common Bean under Water Stress Conditions. Plants (Basel). 2020 May 14;9(5):627. doi: 10.3390/plants9050627. PMID: 32423048; PMCID: PMC7285268.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32423048/

193. Moritz B, Schmitz AE, Rodrigues ALS, Dafre AL, Cunha MP. The role of vitamin C in stress-related disorders. J Nutr Biochem. 2020 Nov;85:108459. doi: 10.1016/j.jnutbio.2020.108459. Epub 2020 Jul 3. PMID: 32745879.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32745879/

194. Padayatty SJ, Doppman JL, Chang R, Wang Y, Gill J, Papanicolaou DA, Levine M. Human adrenal glands secrete vitamin C in response to adrenocorticotrophic hormone. Am J Clin Nutr. 2007 Jul;86(1):145-9. doi: 10.1093/ajcn/86.1.145. PMID: 17616774.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17616774/

194a. Fürst-Jansen JMR, de Vries S, de Vries J. Evo-physio: on stress responses and the earliest land plants. J Exp Bot. 2020 Jun 11;71(11):3254-3269. doi: 10.1093/jxb/eraa007. PMID: 31922568; PMCID: PMC7289718.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31922568/

194b. Ghaderiardakani, Fatemeh. Ulva growth, development and applications. Diss. University of Birmingham, 2019.
https://etheses.bham.ac.uk/id/eprint/9519/

195. Disciglio, Grazia, et al. "Qualitative characterisation of cultivated and wild edible plants: Mineral elements, phenols content and antioxidant capacity." Italian Journal of Agronomy 12.4 (2017).
https://agronomy.it/index.php/agro/article/download/1036/920

196. Shannon, Emer, Amit Kumar Jaiswal, and Nissreen Abu-Ghannam. "Polyphenolic content and antioxidant capacity of white, green, black, and herbal teas: a kinetic study." (2017).
https://arrow.tudublin.ie/schfsehart/274/

197. Dosz, Edward B., and Elizabeth H. Jeffery. "Commercially produced frozen broccoli lacks the ability to form sulforaphane." Journal of Functional Foods 5.2 (2013): 987-990.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1756464613000510

Nitrate-Nitrite-NO pathway

198. Hord NG, Tang Y, Bryan NS. Food sources of nitrates and nitrites: the physiologic context for potential health benefits. Am J Clin Nutr. 2009 Jul;90(1):1-10. doi: 10.3945/ajcn.2008.27131. Epub 2009 May 13. PMID: 19439460.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19439460/

199. Wang, Yudan, et al. "Effect of nitrate concentration on the growth, bolting and related gene expression in flowering Chinese cabbage." Agronomy 11.5 (2021): 936.
https://www.mdpi.com/2073-4395/11/5/936

200. Duan W, Wang S, Zhang H, Xie B, Zhang L. Plant growth and nitrate absorption and assimilation of two sweet potato cultivars with different N tolerances in response to nitrate supply. Sci Rep. 2024 Sep 12;14(1):21286. doi: 10.1038/s41598-024-72422-y. PMID: 39266741; PMCID: PMC11393465.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39266741/

201. Benbrook, Charles, et al. "New evidence confirms the nutritional superiority of plant-based organic foods." (2008): 421-431.
https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=88adc8c3…

202. Dangour, Alan, et al. "Comparison of putative health effects of organically and conventionally produced foodstuffs: a systematic review." Report for the Food Standards Agency (2009): 1-51.
http://ernaehrungsdenkwerkstatt.de/fileadmin/user_upload/EDWText/TextEl…

203. You’ve Been LIED TO About Nitrites in Processed Meats | Dr. Nathan Bryan, accessed 22 October 2024
https://www.youtube.com/watch?v=yI4n3PkDRTc

204. Bryan NS, Ivy JL. Inorganic nitrite and nitrate: evidence to support consideration as dietary nutrients. Nutr Res. 2015 Aug;35(8):643-54. doi: 10.1016/j.nutres.2015.06.001. Epub 2015 Jun 11. PMID: 26189149.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26189149/

205. EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS), et al. "Re‐evaluation of sodium nitrate (E 251) and potassium nitrate (E 252) as food additives." Efsa journal 15.6 (2017): e04787.
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.2903/j.efsa.2017.4787

206. Erichsen DW, Pokharel P, Kyrø C, Schullehner J, Zhong L, Bondonno CP, Dalgaard F, Fjeldstad Hendriksen P, Sigsgaard T, Hodgson JM, Olsen A, Tjønneland A, Bondonno NP. Source-specific nitrate and nitrite intakes and associations with sociodemographic factors in the Danish Diet Cancer and Health cohort. Front Nutr. 2024 Feb 27;11:1326991. doi: 10.3389/fnut.2024.1326991. PMID: 38476601; PMCID: PMC10927827.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38476601/

207. Bryan NS. Nitric oxide deficiency is a primary driver of hypertension. Biochem Pharmacol. 2022 Dec;206:115325. doi: 10.1016/j.bcp.2022.115325. Epub 2022 Nov 5. PMID: 36349641..
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36349641/

208. Say Yes to NO -Nitric Oxide as the magic molecule to Erections and Vascular Health |Nathan Bryan PhD, accessed 22 October 2024
https://www.youtube.com/watch?v=bFGPhoWmttw

209. Nitric Oxide and Functional Health - with Dr. Nathan Bryan | The Empowering Neurologist EP. 166, accessed 22 October 2024
https://www.youtube.com/watch?v=AU3Fp7R11KQ

210. Banez MJ, Geluz MI, Chandra A, Hamdan T, Biswas OS, Bryan NS, Von Schwarz ER. A systemic review on the antioxidant and anti-inflammatory effects of resveratrol, curcumin, and dietary nitric oxide supplementation on human cardiovascular health. Nutr Res. 2020 Jun;78:11-26. doi: 10.1016/j.nutres.2020.03.002. Epub 2020 Mar 10. PMID: 32428778.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32428778/

211. Bryan NS, Burleigh MC, Easton C. The oral microbiome, nitric oxide and exercise performance. Nitric Oxide. 2022 Aug 1;125-126:23-30. doi: 10.1016/j.niox.2022.05.004. Epub 2022 May 28. PMID: 35636654.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35636654/

212. Bryan NS, Ahmed S, Lefer DJ, Hord N, von Schwarz ER. Dietary nitrate biochemistry and physiology. An update on clinical benefits and mechanisms of action. Nitric Oxide. 2023 Mar 1;132:1-7. doi: 10.1016/j.niox.2023.01.003. Epub 2023 Jan 20. PMID: 36690137.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36690137/

213. Nitric Oxide: The Holy Grail Of Inflammation & Disease - Fix This For Longevity | Dr. Nathan Bryan, accessed 22 Ocober 2024
https://www.youtube.com/watch?v=qGVLqLxAl0I

214. Bryan HK, Olayanju A, Goldring CE, Park BK. The Nrf2 cell defence pathway: Keap1-dependent and -independent mechanisms of regulation. Biochem Pharmacol. 2013 Mar 15;85(6):705-17. doi: 10.1016/j.bcp.2012.11.016. Epub 2012 Dec 5. PMID: 23219527.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23219527/

215. Oliveira-Paula GH, Pinheiro LC, Tanus-Santos JE. Mechanisms impairing blood pressure responses to nitrite and nitrate. Nitric Oxide. 2019 Apr 1;85:35-43. doi: 10.1016/j.niox.2019.01.015. Epub 2019 Feb 1. PMID: 30716418.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30716418/

216. Volino-Souza M, de Oliveira GV, Conte-Junior CA, Alvares TS. Covid-19 Quarantine: Impact of Lifestyle Behaviors Changes on Endothelial Function and Possible Protective Effect of Beetroot Juice. Front Nutr. 2020 Oct 21;7:582210. doi: 10.3389/fnut.2020.582210. PMID: 33195371; PMCID: PMC7609412.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33195371/

217. Jonvik KL, Nyakayiru J, Pinckaers PJ, Senden JM, van Loon LJ, Verdijk LB. Nitrate-Rich Vegetables Increase Plasma Nitrate and Nitrite Concentrations and Lower Blood Pressure in Healthy Adults. J Nutr. 2016 May;146(5):986-93. doi: 10.3945/jn.116.229807. Epub 2016 Apr 13. PMID: 27075914.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27075914/

218. Lundberg JO, Weitzberg E. Nitric oxide signaling in health and disease. Cell. 2022 Aug 4;185(16):2853-2878. doi: 10.1016/j.cell.2022.06.010. PMID: 35931019.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35931019/

219. Isola G, Polizzi A, Muraglie S, Leonardi R, Lo Giudice A. Assessment of Vitamin C and Antioxidant Profiles in Saliva and Serum in Patients with Periodontitis and Ischemic Heart Disease. Nutrients. 2019 Dec 4;11(12):2956. doi: 10.3390/nu11122956. PMID: 31817129; PMCID: PMC6950653.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31817129/

220. Lundberg JO, Gladwin MT, Weitzberg E. Strategies to increase nitric oxide signalling in cardiovascular disease. Nat Rev Drug Discov. 2015 Sep;14(9):623-41. doi: 10.1038/nrd4623. Epub 2015 Aug 7. PMID: 26265312.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26265312/

221. Merino L, Örnemark U, Toldrá F. Analysis of Nitrite and Nitrate in Foods: Overview of Chemical, Regulatory and Analytical Aspects. Adv Food Nutr Res. 2017;81:65-107. doi: 10.1016/bs.afnr.2016.11.004. Epub 2016 Dec 16. PMID: 28317609.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28317609/

222. Webb AJ, Patel N, Loukogeorgakis S, Okorie M, Aboud Z, Misra S, Rashid R, Miall P, Deanfield J, Benjamin N, MacAllister R, Hobbs AJ, Ahluwalia A. Acute blood pressure lowering, vasoprotective, and antiplatelet properties of dietary nitrate via bioconversion to nitrite. Hypertension. 2008 Mar;51(3):784-90. doi: 10.1161/HYPERTENSIONAHA.107.103523. Epub 2008 Feb 4. PMID: 18250365; PMCID: PMC2839282.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18250365/

223. Bartsch H, Ohshima H, Pignatelli B. Inhibitors of endogenous nitrosation. Mechanisms and implications in human cancer prevention. Mutat Res. 1988 Dec;202(2):307-24. doi: 10.1016/0027-5107(88)90194-7. PMID: 3057363.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3057363/

224. Du J, Filipović MR, Wagner BA, Buettner GR. Ascorbate mediates the non-enzymatic reduction of nitrite to nitric oxide. Adv Redox Res. 2023 Dec;9:100079. doi: 10.1016/j.arres.2023.100079. Epub 2023 Aug 15. PMID: 37692975; PMCID: PMC10486277.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37692975/

225. Lee, Wang Jae. Vitamin c in human health and disease: Effects, mechanisms of action, and new guidance on intake. Springer, 2019.
https://link.springer.com/book/10.1007/978-94-024-1713-5

226. Tuo BG, Yan YH, Ge ZL, Ou GW, Zhao K. Ascorbic acid secretion in the human stomach and the effect of gastrin. World J Gastroenterol. 2000 Oct;6(5):704-708. doi: 10.3748/wjg.v6.i5.704. PMID: 11819678; PMCID: PMC4688847.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11819678/

227. Dijck-Brouwer DAJ, Muskiet FAJ, Verheesen RH, Schaafsma G, Schaafsma A, Geurts JMW. Thyroidal and Extrathyroidal Requirements for Iodine and Selenium: A Combined Evolutionary and (Patho)Physiological Approach. Nutrients. 2022 Sep 20;14(19):3886. doi: 10.3390/nu14193886. PMID: 36235539; PMCID: PMC9571367.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36235539/

228. Pinaffi-Langley ACDC, Dajani RM, Prater MC, Nguyen HVM, Vrancken K, Hays FA, Hord NG. Dietary Nitrate from Plant Foods: A Conditionally Essential Nutrient for Cardiovascular Health. Adv Nutr. 2024 Jan;15(1):100158. doi: 10.1016/j.advnut.2023.100158. Epub 2023 Nov 24. PMID: 38008359; PMCID: PMC10776916.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38008359/

228a. Fite A, Dykhuizen R, Litterick A, Golden M, Leifert C. Effects of ascorbic acid, glutathione, thiocyanate, and iodide on antimicrobial activity of acidified nitrite. Antimicrob Agents Chemother. 2004 Feb;48(2):655-8. doi: 10.1128/AAC.48.2.655-658.2004. PMID: 14742231; PMCID: PMC321511.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC321511/

229. Carr AC, Lykkesfeldt J. Discrepancies in global vitamin C recommendations: a review of RDA criteria and underlying health perspectives. Crit Rev Food Sci Nutr. 2021;61(5):742-755. doi: 10.1080/10408398.2020.1744513. Epub 2020 Mar 30. PMID: 32223303.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32223303/

230. Levine M, Wang Y, Padayatty SJ, Morrow J. A new recommended dietary allowance of vitamin C for healthy young women. Proc Natl Acad Sci U S A. 2001 Aug 14;98(17):9842-6. doi: 10.1073/pnas.171318198. PMID: 11504949; PMCID: PMC55540.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11504949/

231. Milton K. Micronutrient intakes of wild primates: are humans different? Comp Biochem Physiol A Mol Integr Physiol. 2003 Sep;136(1):47-59. doi: 10.1016/s1095-6433(03)00084-9. PMID: 14527629.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14527629/

232. Barbosa PO, Tanus-Santos JE, Cavalli RC, Bengtsson T, Montenegro MF, Sandrim VC. The Nitrate-Nitrite-Nitric Oxide Pathway: Potential Role in Mitigating Oxidative Stress in Hypertensive Disorders of Pregnancy. Nutrients. 2024 May 14;16(10):1475. doi: 10.3390/nu16101475. PMID: 38794713; PMCID: PMC11124146.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38794713/

233. Weller RB. Sunlight Has Cardiovascular Benefits Independently of Vitamin D. Blood Purif. 2016;41(1-3):130-4. doi: 10.1159/000441266. Epub 2016 Jan 15. PMID: 26766556.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26766556/

234. Weller RB. Sunlight: Time for a Rethink? J Invest Dermatol. 2024 Aug;144(8):1724-1732. doi: 10.1016/j.jid.2023.12.027. Epub 2024 Apr 24. PMID: 38661623.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38661623/

235. Graudal NA, Hubeck-Graudal T, Jürgens G. Effects of low-sodium diet vs. high-sodium diet on blood pressure, renin, aldosterone, catecholamines, cholesterol, and triglyceride (Cochrane Review). Am J Hypertens. 2012 Jan;25(1):1-15. doi: 10.1038/ajh.2011.210. Epub 2011 Nov 9. PMID: 22068710.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22068710/

236. Lundberg JO, Weitzberg E. Nasal nitric oxide in man. Thorax. 1999 Oct;54(10):947-52. doi: 10.1136/thx.54.10.947. PMID: 10491460; PMCID: PMC1745376.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10491460/

Acid-Base

237. Poupin N, Calvez J, Lassale C, Chesneau C, Tomé D. Impact of the diet on net endogenous acid production and acid-base balance. Clin Nutr. 2012 Jun;31(3):313-21. doi: 10.1016/j.clnu.2012.01.006. Epub 2012 Feb 18. PMID: 22342140.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22342140/

238. DiNicolantonio JJ, O'Keefe J. Low-grade metabolic acidosis as a driver of chronic disease: a 21st century public health crisis. Open Heart. 2021 Oct;8(2):e001730. doi: 10.1136/openhrt-2021-001730. PMID: 34702776; PMCID: PMC8549658.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34702776/

239. Sebastian A, Frassetto LA, Sellmeyer DE, Merriam RL, Morris RC Jr. Estimation of the net acid load of the diet of ancestral preagricultural Homo sapiens and their hominid ancestors. Am J Clin Nutr. 2002 Dec;76(6):1308-16. doi: 10.1093/ajcn/76.6.1308. PMID: 12450898.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12450898/

240. Frassetto L, Sebastian A. Age and systemic acid-base equilibrium: analysis of published data. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 1996 Jan;51(1):B91-9. doi: 10.1093/gerona/51a.1.b91. PMID: 8548506.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8548506/

241. Frassetto L, Morris RC Jr, Sellmeyer DE, Todd K, Sebastian A. Diet, evolution and aging--the pathophysiologic effects of the post-agricultural inversion of the potassium-to-sodium and base-to-chloride ratios in the human diet. Eur J Nutr. 2001 Oct;40(5):200-13. doi: 10.1007/s394-001-8347-4. PMID: 11842945.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11842945/

242. Adeva MM, Souto G. Diet-induced metabolic acidosis. Clin Nutr. 2011 Aug;30(4):416-21. doi: 10.1016/j.clnu.2011.03.008. Epub 2011 Apr 9. PMID: 21481501.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21481501/

243. Hietavala EM, Stout JR, Hulmi JJ, Suominen H, Pitkänen H, Puurtinen R, Selänne H, Kainulainen H, Mero AA. Effect of diet composition on acid-base balance in adolescents, young adults and elderly at rest and during exercise. Eur J Clin Nutr. 2015 Mar;69(3):399-404. doi: 10.1038/ejcn.2014.245. Epub 2014 Dec 10. PMID: 25491498.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25491498/

244. Muskiet, F. A. J. "Eten we teveel zout (natrium)? Een holistische kijk op onze Na-K-Ca-Mg en zuur/base balans." Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 40.3 (2015): 164-193.
https://www.nvkc.nl/files/ntkc/N60_049408_BW_NVKC_Juli2015_WQ_01.pdf

245. Ströhle A, Hahn A, Sebastian A. Estimation of the diet-dependent net acid load in 229 worldwide historically studied hunter-gatherer societies. Am J Clin Nutr. 2010 Feb;91(2):406-12. doi: 10.3945/ajcn.2009.28637. Epub 2009 Dec 30. PMID: 20042527.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20042527/

246. Ströhle A, Hahn A, Sebastian A. Latitude, local ecology, and hunter-gatherer dietary acid load: implications from evolutionary ecology. Am J Clin Nutr. 2010 Oct;92(4):940-5. doi: 10.3945/ajcn.2010.29815. Epub 2010 Aug 11. PMID: 20702605.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20702605/

247. Krupp D, Hua Y, Esche J, Remer T. Renal biomarkers of acid excretion capacity: relationships with body fatness and blood pressure. Eur J Clin Nutr. 2020 Aug;74(Suppl 1):76-82. doi: 10.1038/s41430-020-0696-2. PMID: 32873961.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32873961/

248. Rylander R. High protein, low carbohydrate, and mineral balance. Am J Clin Nutr. 2011 May;93(5):1152; author reply 1153. doi: 10.3945/ajcn.111.012583. Epub 2011 Mar 2. PMID: 21367949.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21367949/

249. Green J, Kleeman CR. Role of bone in regulation of systemic acid-base balance. Kidney Int. 1991 Jan;39(1):9-26. doi: 10.1038/ki.1991.2. PMID: 1706001.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1706001/

250. Heaney RP, Layman DK. Amount and type of protein influences bone health. Am J Clin Nutr. 2008 May;87(5):1567S-1570S. doi: 10.1093/ajcn/87.5.1567S. PMID: 18469289.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18469289/

251. Remer T, Krupp D, Shi L. Dietary protein's and dietary acid load's influence on bone health. Crit Rev Food Sci Nutr. 2014;54(9):1140-50. doi: 10.1080/10408398.2011.627519. PMID: 24499146.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24499146/

252. Gunn CA, Weber JL, Coad J, Kruger MC. Increasing fruits and vegetables in midlife women: a feasibility study. Nutr Res. 2013 Jul;33(7):543-51. doi: 10.1016/j.nutres.2013.05.006. Epub 2013 Jun 10. PMID: 23827128.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23827128/

253. Huang XY, Wang CK, Zhao YW, Sun CH, Hu DG. Mechanisms and regulation of organic acid accumulation in plant vacuoles. Hortic Res. 2021 Oct 25;8(1):227. doi: 10.1038/s41438-021-00702-z. PMID: 34697291; PMCID: PMC8546024.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34697291/

254. Etienne A, Génard M, Lobit P, Mbeguié-A-Mbéguié D, Bugaud C. What controls fleshy fruit acidity? A review of malate and citrate accumulation in fruit cells. J Exp Bot. 2013 Apr;64(6):1451-69. doi: 10.1093/jxb/ert035. Epub 2013 Feb 13. PMID: 23408829.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23408829/

255. Ma B, Yuan Y, Gao M, Li C, Ogutu C, Li M, Ma F. Determination of Predominant Organic Acid Components in Malus Species: Correlation with Apple Domestication. Metabolites. 2018 Oct 31;8(4):74. doi: 10.3390/metabo8040074. PMID: 30384454; PMCID: PMC6316603.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30384454/

256. Wang L, He F, Huang Y, He J, Yang S, Zeng J, Deng C, Jiang X, Fang Y, Wen S, Xu R, Yu H, Yang X, Zhong G, Chen C, Yan X, Zhou C, Zhang H, Xie Z, Larkin RM, Deng X, Xu Q. Genome of Wild Mandarin and Domestication History of Mandarin. Mol Plant. 2018 Aug 6;11(8):1024-1037. doi: 10.1016/j.molp.2018.06.001. Epub 2018 Jun 6. PMID: 29885473.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29885473/

257. Razifard H, Ramos A, Della Valle AL, Bodary C, Goetz E, Manser EJ, Li X, Zhang L, Visa S, Tieman D, van der Knaap E, Caicedo AL. Genomic Evidence for Complex Domestication History of the Cultivated Tomato in Latin America. Mol Biol Evol. 2020 Apr 1;37(4):1118-1132. doi: 10.1093/molbev/msz297. PMID: 31912142; PMCID: PMC7086179.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31912142/

258. Rylander R, Remer T, Berkemeyer S, Vormann J. Acid-base status affects renal magnesium losses in healthy, elderly persons. J Nutr. 2006 Sep;136(9):2374-7. doi: 10.1093/jn/136.9.2374. PMID: 16920857.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16920857/

259. Frassetto LA, Masharani U. Effects of Alterations in Acid-Base Effects on Insulin Signaling. Int J Mol Sci. 2024 Feb 27;25(5):2739. doi: 10.3390/ijms25052739. PMID: 38473990; PMCID: PMC10932179.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38473990/

260. Wang R, Wen ZY, Liu FH, Wei YF, Xu HL, Sun ML, Zhao YH, Gong TT, Wang HH, Wu QJ. Association between dietary acid load and cancer risk and prognosis: An updated systematic review and meta-analysis of observational studies. Front Nutr. 2022 Jul 27;9:891936. doi: 10.3389/fnut.2022.891936. PMID: 35967803; PMCID: PMC9365077.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35967803/

261. Damaghi M, Tafreshi NK, Lloyd MC, Sprung R, Estrella V, Wojtkowiak JW, Morse DL, Koomen JM, Bui MM, Gatenby RA, Gillies RJ. Chronic acidosis in the tumour microenvironment selects for overexpression of LAMP2 in the plasma membrane. Nat Commun. 2015 Dec 10;6:8752. doi: 10.1038/ncomms9752. PMID: 26658462; PMCID: PMC4682176.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26658462/

262. Persi E, Duran-Frigola M, Damaghi M, Roush WR, Aloy P, Cleveland JL, Gillies RJ, Ruppin E. Systems analysis of intracellular pH vulnerabilities for cancer therapy. Nat Commun. 2018 Jul 31;9(1):2997. doi: 10.1038/s41467-018-05261-x. PMID: 30065243; PMCID: PMC6068141.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30065243/

263. Harguindey S, Stanciu D, Devesa J, Alfarouk K, Cardone RA, Polo Orozco JD, Devesa P, Rauch C, Orive G, Anitua E, Roger S, Reshkin SJ. Cellular acidification as a new approach to cancer treatment and to the understanding and therapeutics of neurodegenerative diseases. Semin Cancer Biol. 2017 Apr;43:157-179. doi: 10.1016/j.semcancer.2017.02.003. Epub 2017 Feb 11. PMID: 28193528.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28193528/

264. Harguindey S, Reshkin SJ, Alfarouk KO. The Prime and Integral Cause of Cancer in the Post-Warburg Era. Cancers (Basel). 2023 Jan 16;15(2):540. doi: 10.3390/cancers15020540. PMID: 36672490; PMCID: PMC9856494.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36672490/

265. Ward C, Meehan J, Gray ME, Murray AF, Argyle DJ, Kunkler IH, Langdon SP. The impact of tumour pH on cancer progression: strategies for clinical intervention. Explor Target Antitumor Ther. 2020;1(2):71-100. doi: 10.37349/etat.2020.00005. Epub 2020 Apr 28. PMID: 36046070; PMCID: PMC9400736.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36046070/

266. Koltai T. The Ph paradigm in cancer. Eur J Clin Nutr. 2020 Aug;74(Suppl 1):14-19. doi: 10.1038/s41430-020-0684-6. PMID: 32873952.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32873952/

267. Bogdanov A, Bogdanov A, Chubenko V, Volkov N, Moiseenko F, Moiseyenko V. Tumor acidity: From hallmark of cancer to target of treatment. Front Oncol. 2022 Aug 29;12:979154. doi: 10.3389/fonc.2022.979154. PMID: 36106097; PMCID: PMC9467452.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36106097/

268. Michl J, Monterisi S, White B, Blaszczak W, Hulikova A, Abdullayeva G, Bridges E, Yin Z, Bodmer WF, Swietach P. Acid-adapted cancer cells alkalinize their cytoplasm by degrading the acid-loading membrane transporter anion exchanger 2, SLC4A2. Cell Rep. 2023 Jun 27;42(6):112601. doi: 10.1016/j.celrep.2023.112601. Epub 2023 Jun 3. PMID: 37270778.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37270778/

269. Harguindey S, Koltai T, Reshkin SJ. Curing cancer? Further along the new pH-centric road and paradigm. Oncoscience. 2018 Jun 24;5(5-6):132-133. doi: 10.18632/oncoscience.422. PMID: 30035164; PMCID: PMC6049299.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30035164/

270. Tafech A, Stéphanou A. On the Importance of Acidity in Cancer Cells and Therapy. Biology (Basel). 2024 Mar 29;13(4):225. doi: 10.3390/biology13040225. PMID: 38666837; PMCID: PMC11048434.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38666837/

271. Frassetto L, Sebastian A. Age and systemic acid-base equilibrium: analysis of published data. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 1996 Jan;51(1):B91-9. doi: 10.1093/gerona/51a.1.b91. PMID: 8548506.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8548506/

272. Frassetto LA, Schloetter M, Mietus-Synder M, Morris RC Jr, Sebastian A. Metabolic and physiologic improvements from consuming a paleolithic, hunter-gatherer type diet. Eur J Clin Nutr. 2009 Aug;63(8):947-55. doi: 10.1038/ejcn.2009.4. Epub 2009 Feb 11. Erratum in: Eur J Clin Nutr. 2015 Dec;69(12):1376. doi: 10.1038/ejcn.2015.193. PMID: 19209185.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19209185/

273. Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, Appel LJ, Bray GA, Harsha D, Obarzanek E, Conlin PR, Miller ER 3rd, Simons-Morton DG, Karanja N, Lin PH; DASH-Sodium Collaborative Research Group. Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet. DASH-Sodium Collaborative Research Group. N Engl J Med. 2001 Jan 4;344(1):3-10. doi: 10.1056/NEJM200101043440101. PMID: 11136953.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11136953/

274. Yatabe MS, Yatabe J, Yoneda M, Watanabe T, Otsuki M, Felder RA, Jose PA, Sanada H. Salt sensitivity is associated with insulin resistance, sympathetic overactivity, and decreased suppression of circulating renin activity in lean patients with essential hypertension. Am J Clin Nutr. 2010 Jul;92(1):77-82. doi: 10.3945/ajcn.2009.29028. Epub 2010 May 5. Erratum in: Am J Clin Nutr. 2010 Oct;92(4):1002. PMID: 20444953.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20444953/

275. Adrogué HJ, Madias NE. Sodium surfeit and potassium deficit: keys to the pathogenesis of hypertension. J Am Soc Hypertens. 2014 Mar;8(3):203-13. doi: 10.1016/j.jash.2013.09.003. Epub 2013 Nov 5. PMID: 24200471.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24200471/

276. Kusche-Vihrog K, Oberleithner H. An emerging concept of vascular salt sensitivity. F1000 Biol Rep. 2012;4:20. doi: 10.3410/B4-20. Epub 2012 Oct 2. PMID: 23112808; PMCID: PMC3463896.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23112808/

277. Goraya N, Simoni J, Jo C, Wesson DE. Dietary acid reduction with fruits and vegetables or bicarbonate attenuates kidney injury in patients with a moderately reduced glomerular filtration rate due to hypertensive nephropathy. Kidney Int. 2012 Jan;81(1):86-93. doi: 10.1038/ki.2011.313. Epub 2011 Aug 31. PMID: 21881553.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21881553/

278. Goraya N, Wesson DE. Acid-base status and progression of chronic kidney disease. Curr Opin Nephrol Hypertens. 2012 Sep;21(5):552-6. doi: 10.1097/MNH.0b013e328356233b. PMID: 22874469.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22874469/

279. Goraya N, Wesson DE. Does correction of metabolic acidosis slow chronic kidney disease progression? Curr Opin Nephrol Hypertens. 2013 Mar;22(2):193-7. doi: 10.1097/MNH.0b013e32835dcbbe. PMID: 23380803.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23380803/

280. Goraya N, Simoni J, Jo CH, Wesson DE. A comparison of treating metabolic acidosis in CKD stage 4 hypertensive kidney disease with fruits and vegetables or sodium bicarbonate. Clin J Am Soc Nephrol. 2013 Mar;8(3):371-81. doi: 10.2215/CJN.02430312. Epub 2013 Feb 7. PMID: 23393104; PMCID: PMC3586961.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23393104/

281. Goraya N, Wesson DE. Is dietary Acid a modifiable risk factor for nephropathy progression? Am J Nephrol. 2014;39(2):142-4. doi: 10.1159/000358602. Epub 2014 Feb 7. PMID: 24513954.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24513954/

282. Goraya N, Simoni J, Jo CH, Wesson DE. Treatment of metabolic acidosis in patients with stage 3 chronic kidney disease with fruits and vegetables or oral bicarbonate reduces urine angiotensinogen and preserves glomerular filtration rate. Kidney Int. 2014 Nov;86(5):1031-8. doi: 10.1038/ki.2014.83. Epub 2014 Apr 2. PMID: 24694986.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24694986/

283. Goraya N, Wesson DE. Dietary interventions to improve outcomes in chronic kidney disease. Curr Opin Nephrol Hypertens. 2015 Nov;24(6):505-10. doi: 10.1097/MNH.0000000000000160. PMID: 26335553.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26335553/

284. Goraya N, Wesson DE. Kidney Response to the Spectrum of Diet-Induced Acid Stress. Nutrients. 2018 May 11;10(5):596. doi: 10.3390/nu10050596. PMID: 29751620; PMCID: PMC5986476.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29751620/

285. Goraya N, Simoni J, Sager LN, Madias NE, Wesson DE. Urine citrate excretion as a marker of acid retention in patients with chronic kidney disease without overt metabolic acidosis. Kidney Int. 2019 May;95(5):1190-1196. doi: 10.1016/j.kint.2018.11.033. Epub 2019 Mar 1. PMID: 30846270.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30846270/

286. Goraya N, Wesson DE. Clinical evidence that treatment of metabolic acidosis slows the progression of chronic kidney disease. Curr Opin Nephrol Hypertens. 2019 May;28(3):267-277. doi: 10.1097/MNH.0000000000000491. PMID: 30681417; PMCID: PMC6467553.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30681417/

287. Goraya N, Munoz-Maldonado Y, Simoni J, Wesson DE. Treatment of Chronic Kidney Disease-Related Metabolic Acidosis With Fruits and Vegetables Compared to NaHCO3 Yields More and Better Overall Health Outcomes and at Comparable Five-Year Cost. J Ren Nutr. 2021 May;31(3):239-247. doi: 10.1053/j.jrn.2020.08.001. Epub 2020 Sep 18. PMID: 32952009.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32952009/

288. Goraya N, Wesson DE. Pathophysiology of Diet-Induced Acid Stress. Int J Mol Sci. 2024 Feb 16;25(4):2336. doi: 10.3390/ijms25042336. PMID: 38397012; PMCID: PMC10888592.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38397012/

289. Goraya N, Madias NE, Simoni J, Kahlon M, Aksan N, Wesson DE. Kidney and Cardiovascular Protection Using Dietary Acid Reduction in Primary Hypertension: A Five-Year, Interventional, Randomized, Control Trial. Am J Med. 2024 Jul 8:S0002-9343(24)00357-7. doi: 10.1016/j.amjmed.2024.06.006. Epub ahead of print. PMID: 39107215.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39107215/

299. Gunn CA, Weber JL, McGill AT, Kruger MC. Increased intake of selected vegetables, herbs and fruit may reduce bone turnover in post-menopausal women. Nutrients. 2015 Apr 8;7(4):2499-517. doi: 10.3390/nu7042499. PMID: 25856221; PMCID: PMC4425157.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25856221/

300. Bjurulf B, Magnus P, Hallböök T, Strømme P. Potassium citrate and metabolic acidosis in children with epilepsy on the ketogenic diet: a prospective controlled study. Dev Med Child Neurol. 2020 Jan;62(1):57-61. doi: 10.1111/dmcn.14393. Epub 2019 Nov 19. PMID: 31745987.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31745987/

301. Silva Junior EC, Wadt LHO, Silva KE, Lima RMB, Batista KD, Guedes MC, Carvalho GS, Carvalho TS, Reis AR, Lopes G, Guilherme LRG. Natural variation of selenium in Brazil nuts and soils from the Amazon region. Chemosphere. 2017 Dec;188:650-658. doi: 10.1016/j.chemosphere.2017.08.158. Epub 2017 Sep 4. PMID: 28923728.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28923728/

Triage hypothesis of Ames

302. McCann JC, Ames BN. Vitamin K, an example of triage theory: is micronutrient inadequacy linked to diseases of aging? Am J Clin Nutr. 2009 Oct;90(4):889-907. doi: 10.3945/ajcn.2009.27930. Epub 2009 Aug 19. PMID: 19692494.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19692494/

303. Ames BN. Low micronutrient intake may accelerate the degenerative diseases of aging through allocation of scarce micronutrients by triage. Proc Natl Acad Sci U S A. 2006 Nov 21;103(47):17589-94. doi: 10.1073/pnas.0608757103. Epub 2006 Nov 13. PMID: 17101959; PMCID: PMC1693790.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17101959/

304. McCann JC, Ames BN. Adaptive dysfunction of selenoproteins from the perspective of the triage theory: why modest selenium deficiency may increase risk of diseases of aging. FASEB J. 2011 Jun;25(6):1793-814. doi: 10.1096/fj.11-180885. Epub 2011 Mar 14. PMID: 21402715.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21402715/

305. Ames BN. Prolonging healthy aging: Longevity vitamins and proteins. Proc Natl Acad Sci U S A. 2018 Oct 23;115(43):10836-10844. doi: 10.1073/pnas.1809045115. Epub 2018 Oct 15. PMID: 30322941; PMCID: PMC6205492.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30322941/

306. Ames BN. Musings in the twilight of my career. Free Radic Biol Med. 2022 Jan;178:219-225. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2021.11.038. Epub 2021 Dec 1. PMID: 34863877.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34863877/

Nieuwe website!

Plantaardige versus dierlijke voeding

Nutriëntendichtheid