Tijdens het ouder worden stapelen zich zogeheten senescente cellen op. Dit zijn oude, uitgeputte cellen die zich niet meer delen, maar wel actief blijven. Ze scheiden ontstekingsstoffen en oxidatieve signalen uit (het zogeheten senescence-associated secretory phenotype of SASP). De stoffen beschadigen omliggend weefsel en versnellen op die manier diverse verouderingsprocessen. Deze senescente cellen komen niet alleen voor bij ouderdom, maar ook bij chronische stress, infecties, obesitas en metabole stoornissen. De afgelopen tien jaar is gebleken dat het verwijderen van senescente cellen bij dieren veroudering vertraagt en ouderdomsziekten vermindert.¹ Zo ontstond een heel nieuw onderzoeksveld: senotherapie.

Twee strategieën

Binnen de senotherapie onderscheiden onderzoekers de senolytica en de senomorfica. Senolytica zijn stoffen die selectief verouderde cellen doden en opruimen. Senomorfica remmen de schadelijke activiteit van senescente cellen af of keren ze om, zonder ze te doden.

De eerste ontdekte senolytica waren het kankermedicijn dasatinib en de natuurlijke flavonoïde quercetine.² Bij muizen bleek deze combinatie de ophoping van oude cellen te verminderen en ziekten als atherosclerose, osteoporose en alzheimer af te remmen.³ Klinisch onderzoek komt nu op gang. Zo is recent met deze combinatie een pilotstudie gedaan op cognitie bij oudere deelnemers en op botmetabolisme bij postmenopauzale vrouwen.^4,5 Dasatinib werkt door het remmen van tyrosinekinasen, enzymen die celdeling reguleren. Maar omdat die ook essentieel zijn in gezonde cellen, kan dit medicijn bijwerkingen veroorzaken, zoals schade aan lever, nieren en beenmerg.⁶ Quercetine daarentegen is een natuurlijke stof uit druiven, bessen en uien en remt deze enzymen alleen waar ze overactief zijn. Daarmee heeft het een vergelijkbare werking met een veel beter veiligheidsprofiel.

Natuurlijke senolytica

Naast quercetine zijn er nog meer natuurlijke senolytica gevonden: fisetine (aardbeien, appels, druiven), curcumine (kurkuma) en piperlongumine (Piper longum). Deze stoffen stimuleren de natuurlijke celdood (apoptose) van verouderde cellen, verminderen oxidatieve stress en ontstekingsprocessen en ondersteunen DNA-herstel en mitochondriale functie.⁷ Ze stimuleren apoptose van senescente cellen (en kankercellen), maar niet van gezonde cellen.

In tegenstelling tot medicijnen met een specifiek werkingsmechanisme werken voedingsstoffen op een niet-selectieve, natuurlijke, subtiele en langdurige manier. Natuurlijke senolytica kunnen de verouderende effecten van een ongezonde leefstijl niet volledig voorkomen, maar wel de verjongende effecten van een gezonde leefstijl versterken.

De zachte route

Senomorfica zijn stoffen die de kenmerken van verouderde cellen afremmen of omkeren zonder deze cellen te doden. Synthetische varianten grijpen direct in op eiwitten en kunnen daardoor bijwerkingen veroorzaken, terwijl natuurlijke senomorfica zoals polyfenolen (resveratrol, kaempferol, apigenine en EGCG), berberine, vitamine C, tocotriënolen en omega-3-vetzuren subtieler werken door oxidatieve stress en ontsteking te verminderen, de bloedsuikerspiegel te reguleren en de darmmicrobiota te ondersteunen. Zo vertragen ze het verouderingsproces op een natuurlijke manier.^8,9 Het diabetesmedicijn metformine blijkt ook zo’n senomorf middel te zijn: het verlaagt bloedsuiker, remt ontsteking en beschermt cellen tegen verouderingsstress.¹⁰ Het natuurlijke alternatief berberine uit planten zoals Berberis vulgaris heeft een vergelijkbare werking en wordt inmiddels beschouwd als een breed inzetbaar fytotherapeutisch anti-agingmiddel.¹¹

Van medicijn naar voedingsstof

Hoewel farmaceutische senotherapie veelbelovend is, kleven er risico’s aan het ingrijpen in fundamentele celfuncties. De natuurlijke varianten werken breder, zachter en veiliger. Ze grijpen aan op meerdere verouderingsmechanismen tegelijk, zoals oxidatieve stress, laaggradige ontsteking, DNA-schade en verminderde autofagie, zonder gezonde cellen te beschadigen. Het regelmatige gebruik van plantaardige voeding rijk aan polyfenolen, zoals groenten, fruit, kruiden, noten en thee, vormt waarschijnlijk de meest effectieve manier om de veroudering van binnenuit te vertragen. Voeding kan zo beschouwd worden als een ‘milde senotherapie’, die langzaam maar duurzaam verjongende effecten geeft.

Conclusie

De conclusie lijkt duidelijk: waar medicijnen veroudering mogelijk kunnen afremmen, biedt voeding een veiliger en holistischer pad naar gezond ouder worden en misschien zelfs verjongen. 