Er worden twee middelen onderscheiden, beide toegediend via injecties. Er is botuline-neurotoxine type A (BoNT-A), beter bekend als botox, een eiwit dat spierontspannend werkt en daardoor rimpels verzacht. De tweede behandeling betreft fillers die vooral worden ingezet tegen veroudering van de huid. Deze zijn doorgaans gebaseerd op hyaluronzuur om hydratatie en stevigheid te bevorderen. Ook calcium (voor volume en aanmaak collageen) wordt wel gebruikt, bijvoorbeeld in de vorm van ‘hybride fillers’ die tevens hyaluronzuur bevatten.

De populariteit van deze chirurgische schoonheidsbehandelingen is sterk gegroeid, vooral onder vrouwen maar in bescheidener mate ook onder mannen. Volgens recent onderzoek¹ lieten in Nederland 248.984 personen zich in 2019 behandelen met botox en was dat aantal drie jaar later gestegen tot 558.720. Voor fillers waren die cijfers respectievelijk 162.702 en 294.737.

Een mogelijk bezwaar is dit: het lijkt erop dat mede onder invloed van sociale media² – zich spiegelen aan het ‘ideale’ uiterlijk van beroemdheden – een voortdurende ontevredenheid wordt gevoed. En dat is volgens Liesbeth Woertman, hoogleraar psychologie, merkwaardig omdat er meer technieken dan ooit beschikbaar zijn om onszelf te verfraaien: ‘We zijn vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw steeds ontevredener geworden met ons uiterlijk. We zijn mooier dan ooit omdat we onszelf beter verzorgen. De welvaart doet ons goed, we hebben wittere tanden, we krijgen beugels als ons gebit scheef staat en toch zijn we alsmaar ontevredener geworden.’³

BIG en beunhazen

Het is ook een chirurgie die niet vrij is van risico’s omdat ze soms ten prooi valt aan beunhazerij, reden waarom spijtoptanten zich regelmatig in de media uitspreken.^4,5 Alleen professionals die een artsenopleiding hebben gevolgd en in het BIG-register staan, zijn bevoegd. Uitoefenaars van het beroep ‘cosmetisch arts’ hebben de beladen reputatie van geknoei door onbevoegden willen opkrikken⁶ en in Nederland zagen zij hun beroep in 2019 erkend. Het werd een beschermde titel en opgenomen in het KNMG-register.

Rekening houdend met behandelingen door niet-bevoegden gaat er nog relatief vaak iets mis. Cosmetisch arts Tom Decates doet er sinds 2016 onderzoek naar in het Amsterdam UMC en het ErasmusMC in Rotterdam. Hij begon in de Maasstad zelfs een zogeheten complicatiespreekuur⁷, met als motivatie⁸: ‘Als het niet goed gaat, zit het wel in je gezicht. Dan ben je voor het leven zowel fysiek als mentaal getekend. En dat moeten we niet willen.’

Mits deskundig uitgevoerd heeft cosmetische chirurgie echter een gunstig veiligheidsprofiel.⁹

Chirurgie voor het uiterlijk wijkt af van ons ‘natuurlijke’ begrip van schoonheid – een via de huid uitstralende ‘gezondheid van binnenuit’ door een verstandige leefstijl. Toch zal het voor een groeiend aantal mensen een acceptabele aanvulling zijn. Want los van vooroordelen en misstanden bestaat er zoiets als een universeel verlangen naar schoonheid. Zoals artsen gespecialiseerd in cosmetische chirurgie het in het jaar 2000 tijdens een internationale conferentie formuleerden¹⁰: ‘Door de gehele geschiedenis heen is schoonheid een onderdeel geweest van het welzijn van mensen en behoort ze alle mensen toe. Er zijn geen afzonderlijke groepen of personen die het begrip schoonheid mogen claimen, het is een essentieel onderdeel van de mensheid.’